چندی دربارۀ زبان فارسی ، سامان و نابسامانی آن گفتیم كه شوربختانه نابسامانی ها كم نیست . جا دارد كه از ویرایش هم بگوییم كه دستمایۀ زدودن یا كاستن خطا های زبان و شیوۀ خطّ فارسی است و سخنی درازدامن .
نویسنده: باقر خلیلی
ویرایش اسم مصدر « ویراستن » پهلوی و به معنی ( كم كردن چیزی برای درستی نوشته ، اصلاح كردن ، تنبیه كردن ، رفو كردن ، پاك كردن چرم از پشم و در اصطلاخ آماده كردن پیش از چاپ و انتشار است .
هر نوشته باید از دیدگاه های كوناگون ( محتوا ، درون مایه ، بیان ، صحت واعتبار ، دقّت ، نظم و رعایت مسائل نگارشی ) بازنگری شود . روی هم رفته به این كار كه در آن یك نوشته بازنگری ، بررسی و درست می شود « ویرایش » می گویند و كسی كه این كار را می كند ، « ویراستار » نامیده می شود .
ویراستار باید با حفظ سبك صاحب اثر ، نوشته را ازهر گونه خطا و لغزش بپیراید و كاری كند كه متن ، ساده و آراسته شود .
ویرایش زبانی و ساختاری به دستور زبان و نگارش واملای نوشته می پردازد تا آن را ازهر گونه لغزش وخطایی پاك سازد كه در این جا منظور ما ست .
ویرایش زبانی و ساختاری بیشتر به كاربرد نا به جا در حوزۀ معنایی زبان فارسی مانند :
« حشو ، تكرار نا به جا ، كژتابی یا ابهام ، نوآوری های برساخته یا تكلّف كلامی ، تعبیر های نا مناسب ، ساختار بیگانه ، درازگویی یا اطناب ، تكیه كلام های بیهوده ، كاربرد واژۀ بیگانه ، كاربرد نا به جای فعل ، پرهیز از كاربرد خطا هایی كه از ترجمه وارد زبان فارسی شده است و بسیاری از این دست كه برای دراز نشدن سخن از آن می گذریم و برای هر یك از این ناروایی ها ( به ترتیب ) نمونه ای می آوریم :
حشو : سوابق گذشته را باید فرا موش كرد . ( سوابق حشو است )
نوآوری برساخته : به امید رویش استعداد ها .
تعبیر نا مناسب : رضا همسایه ای دانا و همسری سر به راه دارد .
ساختار بیگانه : به بهانۀ چهلمین سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی ( به مناسبت نه بهانه )
كاربرد واژۀ بیگانه : كاراكتر های داستان ( به جای شخصیت های داستان )
ابهام : نادر دوست سی سالۀ من است . ( روشن نیست كه سی ساله است یا سی سال است كه با من دوست است )
كاربرد نا به جای فعل : باید تن به سختی داد ( باید به سختی تن داد )
واژه هایی كه از ترجمه آمده : حمام كردن ، روی كسی حساب كردن ، صدای كسی را داشتن و . . .
هنگام سخن گفتن برای القای بهتر معنی از تكیه , آهنگ و تأكید بهره می گیریم . رعایت این نكته ها به سخنور كمك می كند كه به آسانی با شنونده ارتباط برقرار كند. رعایت شیوۀ خط فارسی نیز در یك نوشته مایۀ گویایی , سادگی و آسانی خواندن و نوشتن و یك دستی نوشته می شود و هر چه شمار فعل ها و جمله ها بیش تر باشد، جمله ها كوتاه تر و دریافتنی تر می شود :
« پدرش عبدالله از مردم بلخ در روزگار نوح پسر منصور سامانی كه در آن عهد از شهرهای بزرگ بود، كار دیوانی در روستای خرمیثن در نزدیكی روستای افشنه پیشه و با دختری به نام ستاره ازدواج كرد »
این جمله بلند و نامفهوم را می توان چند جملۀ كوتاه تر كرد :
« پدرش عبدالله نام داشت و از مردم بلخ بود و در روزگار نوح پسر منصور سامانی می زیست . بلخ در آن عهد از شهرهای بزرگ بود . وی كار دیوانی را در روستای خرمیثن پیشه كرد . این روستا در نزدیكی افشنه بود . عبدالله در روستای افشنه با دختری به نام ستاره ازدواج كرد »
این سخن قصه سر دراز دارد و ما آن پی می گیریم . والسلام
