یادداشت روز : سفرنامه ی امین الدوله نوشته ی میرزا علی خان امین الدوله « نظری بر سفرنامه امین الدوله»

وشته : ارسطو جنیدی

با درودی به بلندای زبان پارسی بر عاشقان این زبان زیبا و شیفتگان فرهنگ درخشان ایران زمین.
این هفته باز هم از سفرنامه ای دیگر سخن به میان می آوریم.
سفرنامه ای كه این هفته از آن سخن خواهیم گفت، سفرنامهء امین الدوله است نوشتهء میرزا علی خان امین الدوله كه در سال 1260 هجری قمری در تهران متولد شد.
در باب زندگانی او به طور خلاصه باید گفت كه : علی‌خان امین‌الدوله فرزند محمد خان مجدالملك سینكی، در تهران متولد شد. پدر او مردی روشن و دانا بود و از خردسالگی فرزندش را تحت تعلیم و تربیت خود قرار داد و متون فاخر زبان پارسی را به فرزندش تعلیم داد. سپس پسرش را به آموختن زبان فرانسوی تشویق كرد و این نوجوان با قریحه كم كم با معلومات دیگر ممالك هم آشنا شد و آثار نویسندگان و دانشمندان غرب را مطالعه نمود. علی خان كه بعدها امین الدوله لقب گرفت، در اوایل عهد ناصری، منشی مخصوص شاه قاجار بود و اكثر نوشته های درباری به خط خوش او تحریر می شد. در سال 1299 لقب امین‌الدوله گرفت. بعد از مرگ ناصرالدین شاه، مظفرالدین شاه چون در سال دوم سلطنت خود امین‌السلطان را از صدارت خلع كرد، در اواخر سال 1314 امین‌الدوله را به‌ عنوان صدراعظم را به وی داد. وی مدتی نیز ریاست مجلس را بر عهده داشت.
امین‌الدوله برخی اقدامات اصلاحی را آغاز كرد كه سامان دادن به درآمدهای گمركی كشور از مهمترین این اقدامات بود. امین الدوله از موافقان جدی آموزش نوینی بود كه توسط امیركبیر بنیان نهاده شده بود و با تاسیس مدارس جدید و اعزام محصل به اروپا سعی داشت تا دانش عصر جدید را به كشور منتقل سازد. اما مخالفت‌های گستردهٔ اطرافیان مظفرالدین شاه همان كاری را با این مرد دانای دلسوز میهن كرد كه پیشتر با قائم مقام فراهانی و میرزاتقی خان امیركبیر كرده بود: شاه ضعیف النفس قاجار از او بیمناك شد و در سال 1316 از صدارت عزلش كرد. امین‌الدوله به مِلك خود در لشت نشای گیلان رفت، و پس از سفر به مكه و سفر دیگری به اروپا برای معالجه، در سال 1322 قمری در لشت نشا درگذشت.

از جمله اقدامات امین الدوله می توان به تاسیس نخستین كارخانه قند مدرن اشاره كرد و نیز تاسیس كارخانهٔ كبریت‌سازی در الهیه شمیران كه ملك شخصی او بود، و تأسیس مدرسه‌های رشدیه در تهران.
امین‌الدوله مردی دانا بود و زبان فرانسوی را به خوبی تكلم می كرد. از آثار او می‌توان به سفرنامهٔ مكه و خاطرات امین‌الدوله اشاره كرد.
او خطاطی زبردست و صاحب ذوق هم بود و همچنین از جمله كسانی است كه به گفته استاد ملك الشعرای بهار، خط شكسته نستعلیق را به اوج شكوفایی رساند. نثر او از جمله نثرهای ساده و دلچسب دوره معاصر محسوب می شود و او را می توان از جمله نخستین كسانی دانست كه پیشگام در نثر نویسی دوره معاصر به شكل ساده امروزین هستند.
كتاب سفرنامه او كه شرح سفرش برای زیارت خانه خدا می باشد، كتابی است بس خواندنی و جالب توجه.
قسمتی از این كتاب را در اینجا برای شما عزیزان نقل می كنیم:

{دوشنبه بیستم ذی الحجه، از نیم شب قطرات باران كار خواب و راحت را مختل كرد و پیش از سحر باران به شدت باریدن گرفت. از بام و پشه بندها فرار كرده و پایین آمدیم و این حال موجب شب زنده داری و ادراك فیض كامل سحرخیزی شد. در خود احساس تب كردم و نتوانستم به طواف خانهء خدا مشرف شوم. صفاءالممالك قنسول آمد و گفت كه: ((حضرت شریف دیروز حضوری از شما به شام امشب دعوت كرده ...)) گفتم: (( من با این تب و زكام سخت كارم دشوار است. به نقد، شما ترجمان شُكر و امتنان من شوید. تكهء جامهء كعبه كه فرستاده بودند برای من بهترین یادگار ملاطفت ایشان است.))
چون مسافرتم بی مقدمه و بی تهیه بود یك حلقه انگشتری فیروزهء تمام دادم كه به اصطلاح جوهریان، محك فیروزه و حد آب و رنگ جواهر ایرانی است با یك قالیچه كه نمایندهء حُسن صنعت مملكت ما و از ابریشم خالص است...قنسول گرفت و رفت.

من در نهایت كسالت و بدحالی هستم و زكام طوری شدت پیدا كرده كه آرام ندارم. ساعتی گذشت، صفاء الممالك قنسول آمد كه: ((حضرت شریف از ارمغان شما بینهایت ممنون شدند...امشب هم منتظرند به هر حالت كه باشید به مائدهء ایشان حاضر شوید...)) مصمم شدم كه با تب و بی تابی از حضور ایشان باز نمانم.
تا عصر به خستگی زكام گرفتار بودم...
به منزل حضرت شریف رفتیم...
بعد از صرف غذا، نماز مغرب و اشا ادا شد... از فقدان سعادت كه روز گذشته از طولف و نماز در مسجدالحرام محروم مانده ام، افسوس گفتم و امشب هم...
در اطراف گاهی روشنی برق هست. لكن امیدوارم مثل شب پیش ناراحت نشوم...}


به یاری خداوند در هفته های آینده از دیگر سفرنامه های زبان پارسی برای شما عزیزان نمونه های خواهیم آورد.