آتش به جانم افكند، شوق لقای دلدار

شیخ بهایی حكیم، فقیه، عارف، منجم، ریاضیدان، شاعر، ادیب، مورخ و دانشمند نامدار قرن دهم و یازدهم هجری است.

ولادت شیخ بهایی
بهاءالدین محمد بن حسین بهاءالدین محمد بن حسین عاملی معروف به شیخ بهایی متولد 8 اسفند 925 خورشیدی در بعلبك است. البته تاریخ تولد شیخ بهایی بر روی سنگ قبر و كاشیكاری های دیوار اتاق مقبره اندكی متفاوت است. تاریخ تولد او بر اساس نوشته روی كتیبه كاشیكاری دیوار 26 ذیحجه 953 هجری قمری (برابر با پنجشنبه 8 اسفند 925 خورشیدی، و 27 فوریه 1547) است اما تاریخ تولد او بر اساس كتیبه سنگ قبرغروب پنجشنبه محرم الحرام 953 هجری قمری (برابر با فروردین 925 خورشیدی، و مارس 1546) می باشد.

كودكی و خانواده
او یكی از نوادگان «حارث بن عبدالله اعور همدانی» از شخصیت های برجسته آغاز اسلام و یكی یاران با وفای امیرالمؤمنین است. شیخ بهایی دوران كودكی خود را در روستایی به نام «جبع» یا «جباع» از نواحی شام زندگی كرد. پدر بهاءالدین عاملی از شاگردان برجسته شهید ثانی و خاندان او از خانواده های معروف جبل عامل بوده اند.

بهاءالدین به همراه پدر خود در كودكی به ایران آمد و وقتی به قزوین كه آن زمان مركز دانشمندان بزرگ ایرانی بود، رسیدند، در آنجا ساكن شد. شیخ بهایی در قزوین فارسی آموخته و به مدت سی سال در آن شهر پرورش یافته و شاگردی پدر و دیگر دانشمندان مشغول شد. پدر بهاءالدین زمانی كه او 17 ساله بود، به توصیه شیخ علی منشار از سوی شاه طهماسب به شیخ الاسلامی اصفهان منصوب گردید.
پدر شیخ 984 قمری14 سال بعد برای رفتن به زیارت خانه خدا از ایران خارج شد و در بحرین درگذشت. شیخ بهایی در 43 سالگی به دلیل شخصیت علمی و ادبی و اخلاق خوب شیخ الاسلام اصفهان شد وزمانی كه پایتخت از قزوین به اصفهان منتقل شد، تا آخر عمر منصب شیخ الاسلامی پایتخت صفوی در دربارشاه عباس بر عهده داشت. شیخ بهائی گذشته از شیخ الاسلامی، مورد اعتماد شاه عباس اول و طرف مشورت او بود و شاه وجود او را بسیار مغتنم می شمرد، تا جایی كه پس از بازگشت بهائی از سفر طولانی، به استقبال او آمد و ریاست علمای ایران را به او پیشنهاد كرد كه بهائی نپذیرفت.

شیخ بهایی به قصد حج در سال 991 هجری قمری به سرزمینهای اسلامی از جمله عراق، شام و مصر سفر كرد و بعد از 4 سال به ایران بازگشت.

خصوصیات اخلاقی شیخ بهایی
شیخ بهایی همواره درباره عدل و انصاف سخن می گفت و مانند صالحان عمل می كرد و به خلق خدا خدمت می كرد و همواره با مردم بود. او روح بلند و رفیعی داشت و همواره در طلب علم آموزی بود.

همسر و فرزندان
دختر علی منشار عاملی همسر شیخ بهائی بود. او زنی دانشمند بود كه كتابخانه نفیس 4 هزار جلدی پدرش پس از درگذشت او را به ارث برد. شیخ بهائی این كتابخانه را در 1030ق وقف كرد اما پس از وفات شیخ بهایی، به سبب اهمال در نگهداری از بین رفت. بیشتر منابع فرزندی برای شیخ بهایی معرفی نكرده و بعضی او را عقیم دانسته اند.

مذهب شیخ بهائی
باتوجه به تعلق شیخ بهایی و خانواده اش به شیعیان جبل عامل و تالیف های بسیارش در فقه و معارف شیعی، شیعه بودن اوغیر قابل تردید است.شیخ بهایی قصیده معروف در مدح امام زمان(عج) و صلوات مشهوری رای 14 معصوم دارد.
محمدامین محبّی و احمد خَفاجی
بهائی را اهل تسنّن می دانند و عقیده دارند كه او تسنن خود را از شاه عباس اول كه شیعه بود، پنهان می كرد و او را تنها به سبب افراطی كه در محبت ائمه شیعه داشته است، شیعه شمرده اند. احتمالا علت اینكه شیخ بهایی را اهل سنت دانسته اند، مشی و سلوك خود بهائی است كه وی در سفرهای خود تقیه می كرد و به با هر ملتی به اقتضای مذهب ایشان رفتار می نمود.

استادان شیخ بهائی
ملاّ عبدالله یزدی
ملاّ علی مُذَهّب
ملا علی قائنی
ملا محمد باقر یزدی
شیخ احمد گچایی
شیخ عبدالعالی كركی
محمود دهدار
محمّد بن محمّدبن ابی اللّطیف مقدسی شافعی
شاگردان
مشهورترین شاگردان شیخ بهایی عبارت اند از:

محمدتقی مجلسی
محمد محسن فیض كاشانی
صدرالمتألهین شیرازی
سید ماجد بحرانی
شیخ جواد بن سعد بغدادی معروف به فاضل جواد
ملا حسنعلی شوشتری
ملا خلیل بن غازی قزوینی
شیخ زین الدّین بن محمد نواده شهید ثانی
ملا صالح مازندرانی
رفیع الدین محمد نائینی مشهور به میرزا رفیعا
فعالیت های ماندگار شیخ بهایی
كارهایی كه شیخ بهایی در دوران عمر مفید خود اجرایی نمود شامل :

ساخت و معماری مسجد امام اصفهان و مهندسی حصار نجف را به شیخ بهائی نسبت می دهند.
ساعت آفتاب یا صفحه آفتابی و یا ساعت ظلی در مغرب مسجد امام در اصفهان را نیز شیخ بهائی ساخته است.
طرح ریزی یكی از بزرگترین كاریزهای ایران كاریز نجف آباد اصفهان را به بهائی نسبت می دهند.
تقسیم آب زاینده رود به محلات اصفهان و روستاهای مجاور رودخانه از نمونه كارهای شیخ بهائی است.
تعیین سمت قبله مسجد امام به مقیاس چهل درجه انحراف غربی از نقطه جنوب نیز از كارهای شیخ بهائی بود كه به یك قرن و نیم اختلاف نظر پایان داد.
ساختمان گلخن گرمابه شیخ بهائی یكی دیگر از كارهای شگفت بهائی است كه مردم اصفهان عقیده دارند كه بهائی گلخن آن گرمابه را بهائی چنان ساخته كه با شمعی گرم می شد و در زیر پاتیل گلخن فضای تهی تعبیه كرده و شمعی افروخته در میان آن گذاشته و آن فضا را بسته بود و شمع تا مدتهای مدیدهمچنان می سوخت و آب حمام بدان وسیله گرم می شد.
طراحی منارجنبان اصفهان را نیز به شیخ بهایی نسبت می دهند.