وجه تمایز «عارف قزوینی» شاعر و نغمه سرای ایران

گفت وگو با ابراهیم اسماعیلی‌اراضی، شاعر و منتقد ادبی درباره عارف قزوینی در برنامه ققنوس

عارف قزوینی در 1276 خورشیدی به تهران آمد و به سبب صدای زیبایی كه داشت، مورد توجه شاهزادگان قاجار قرار گرفت. بدین صورت مظفرالدین‌شاه دستور استخدام وی را صادر كرد، اما او این پیشنهاد را قبول نكرد و هیچ‌گاه هنر را وسیله‌ كسب روزی خود قرار نداد و با قناعت و بزرگ منشی زندگی را به سر برد.
انقلاب مشروطه مهمترین حادثه ای بود كه عارف قزوینی را مورد تاثیر قرار داد تا آنجایی كه دیگر مسائل زندگی او در درجه‌ دوم اهمیت قرار گرفت. در این دوران وی بیشتر در تهران بود، هر چند مدتی كوتاه در گیلان، اصفهان و اراك روزگار گذراند. او تمامی استعداد خود را در زمینه موسیقی، خوانندگی و شاعری؛ وقف انقلاب مشروطه كرد. در این زمان شعرهای عارف قزوینی در روزنامه ها چاپ می شد و از همین زمان بود كه به عنوان شاعر ملی، وطن‌پرست و مبارز شهرت پیدا كرد.
«صادق رضازاده شفق» دوست نزدیك عارف قزوینی، می گوید: «در دوره انقلاب مشروطه هیچ قلم و هیچ نطقی نتوانست دل مردم را مانند سخنان عارف به لرزه درآورد».
«سعید نفیسی» نیز از دوستان وی گفته است: «این مرد گویی ماموریت و رسالت آسمانی داشت. هیچ سخنی مانند سخن او در دل ها راه نیافته و این همه بر سر زبان ها نگشته است. روح مردم ایران كاملا در دستش بود».
شعر این شاعر توانمند؛ شاخصه تبدیل ادبیات به یك ابزار مبارزه در راه آرمان های ملی است. عارف قزوینی كه در دوران استبداد با هر طبقه‌ای از جامعه در ارتباط بود، ظلم، ستم و ریاكاری طبقه‌ حاكم و خواب غفلت را در سطح های مختلف جامعه مشاهده كرد. به همین دلیل درصدد بر‌آمد كه به وسیله‌ سروده های هیجان‌انگیز و گاهی تلخ‌ خود، بنیان و پایه زمامداران دوران را درهم شكند و ملت را آگاه سازد.
كلیات دیوان او شامل 97 غزل، 89 تصنیف و 12 شعر هجویه است. عارف قزوینی در 1305 خورشیدی به دعوت یكی از دوستان خود به بروجرد رفت تا شرح احوال دوره آزادی خواهی را برای آیندگان بنویسد. اما مخالفان زمانه، اجازه ندادند تا او به فعالیت های خویش ادامه دهد و پس از آن بود كه به بیماری دچار شد.
عارف قزوینی با شدت گرفتن بیماری در 1307 خورشیدی برای درمان نزد «بدیع الحكما» به همدان رفت و برای همیشه در آنجا ماندگار شد. این شاعر توانا باقی‌مانده عمر را در دره مراد بیك آن دیار سپری كرد. سرانجام عارف قزوینی ترانه سرای توانمند ایران در نخستین روز بهمن 1312 خورشیدی درگذشت و در كنار آرامگاه ابوعلی سینا به خاك سپرده شد.