تصنیف سنتی «آذربایجان» براساس شعر «رهی معیری» توسط زنده یاد غلامحسین بنان در آلبوم شاخه گل 11خوانده شده است ‌و روح الله خالقی آن را آهنگسازی كرده است.
با اشغال ایران از سوی متفقین در جریان جنگ دوم جهانی، روسها نیمۀ شمالی ایران را اشغال كردند. روسها برای جدایی آذربایجان از ایران، اقدام به بنیانگذاری فرقۀ دموكرات آذربایجان كردند. فرقۀ دموكرات در دوران یكسالۀ حكومت، از هیچ جنایت علیه مردم و قتل و غارت و مصادرۀ اموال آنان، خودداری نكرد. بیشتر سردمداران فرقۀ دموكرات، عناصری بودند با سوءپیشینه كه با حمایت روسها، بر جان و مال و ناموس مردم آذربایجان مسلط شده بودند.
اما پایداری ملت ایران، نقش‌آفرینی مجلس شورای ملی، تلاش جراید ملی و نیز شاهكار دیپلماسی احمد قوام (قوام السلطنه)، توطئه‌ی تجزیه را درهم شكست و روز 21 آذر 1325 پیش از آن كه نیروهای ارتش به تبریز وارد شوند، مردم قهرمان تبریز، تومار تجزیه‌طلبان را درهم نوردیدند. در این میان نباید نقش ابراهیم حكیمی (حكیم الملك) را فراموش كرد.
پس ازنجات آذربایجان و گریز اهریمن (21 آذر 1325)، استاد روح الله خالقی به همراهی استاد بنان و شادروان رهی معیری تصنیف بسیارشورانگیز «آذربایجان» (در دستگاه شور، ابوعطا) را ساختند و برای نخستین بار در تبریز برای مردم اجرا كردند.
گفتنی است، برنامه «با كاروان شعر و موسیقی» ساعت 11:50 به تهیه كنندگی «یلدا احتشامی» و اجرای « مریم واعظ پور» روی موج اف ام ردیف106 مگاهرتز از رادیو فرهنگ پخش می شود.