از ساعت به مدت

رادیو فرهنگ

چراغداران

پخش مستند «اقبال آذر» در رادیو فرهنگ

مستند «چراغداران» پنجشنبه14 اردیبهشت ماه به روایت زندگی حرفه ای «ابوالحسن اقبال آذر» اختصاص دارد.

1402/02/14
|
09:35

در برنامه «چراغداران» كه شرح كوتاهی از زندگی مفاخر ادبی و فرهنگی كشورمان است بهروز رضوی روایتگر بخشی از زندگی ابوالحسن اقبال آذر، خواننده موسیقی اصیل ایرانی می‌شود. این برنامه گرامیداشتی برای این چهره هنری است. ابوالحسن اقبال آذر از موسیقی‌دانان مشهور آذربایجان و شخصیتی برجسته در آواز سنتی ایران زمین بود كه در اعتلای این هنر تلاش بسیار داشت. او را سرآمد خوانندگان سده گذشته می‌شناسند كه شناخت آثارش می‌تواند هر فردی را با شكوه و عظمت موسیقی كهن این مرز و بوم آشنا سازد.ابوالحسن قزوینی در 1242 خورشیدی در قزوین چشم به جهان گشود. چند نكته زندگی او را از همتایان آوازخوان دیگر متمایز می‌ساخت. با اینكه پدرش روحانی و دارای شرایط اجتهاد بود از وجوه شرعی استفاده نمی‌كرد و در مزرعه به كار زراعت می‌پرداخت.
پس از مرگ پدریِ چنین متقی و پرهیزكار، تنها چیزی كه سرمایه وی محسوب می‌شد، صدای رسا و آواز خوش او بود كه به فكر بهره گیری از آن ‌افتاد. تمرین آواز خوانی را با حضور پرندگان و مرغان خوش آهنگ در دشت و بیابان آغاز كرد. «اقبال خودش گفته است كه بیش از همه به صدای بلبل علاقه داشت و سعی در تقلید از آن می‌كرده است. تا سرانجام چرخ بازیگر، نوای بلبل را در حنجره من تعبیه كرد و شهری را از آن با خبر ساخت. مردم قزوین دانستند كه انسان كوچكی هم هست كه مثل كبك قهقهه و مثل قناری چهچهه می‌زند.»
شهرت صدایش به گوش شبیه خوانان تعزیه نیز رسید و بدین ترتیب وی را در جمع خود پذیرفتند و نقطه عطفی در زندگی وی پدید آمد. او با وجود داشتن صدای خدادادی و آموزش های شخصی، ضروری دید تا ردیف موسیقی سنتی را نزد استادی زبردست بیاموزد. این كار در محضر حاج ملا كریم جناب قزوینی كه از استادان آواز به حساب می‌آمد، انجام شد و راه برای سر برآوردن خواننده‌ای كار آزموده هموار شد.
بخت یارش بود و آوازش به گوش محمد علی میرزای ولیعهد رسید كه در تبریز می‌زیست. فرمان داد كه او را به دربار ببرند و خانواده‌اش را نیز از قزوین به تبریز منتقل كنند. این حادثه نیز نقطه عطف دیگری در زندگی او محسوب شد. محمد علی میرزا كه به سلطنت رسید، ابوالحسن اقبال آذر را نیز با خود به دربار تهران ‌برد. حتی پس از به توپ بستن مجلس و پناهنده شدن محمد علی شاه به سفارت روس، اقبال آذر هم‌چنان همراه او بود.
نصرت الله فتحی نویسنده‌ای كه در سال‌های دهه 30 به دیدار اقبال آذر رفته می‌گوید: «او با آن‌كه جسمش در اختیار مظهر ضد آزادی بود، روحش در هوای حریت پر می‌زد. با آن‌كه با نان استبداد بزرگ شده، در دلش عشق به آزادی شعله‌ور است.»اقبال آذر در دوره سلطنت احمد شاه نیز از موقعیت ممتازی برخوردار بود. لقب اقبال‌السلطان را آخرین پادشاه قاجار به او اعطاء كرد. به عقیده صاحبنظران، اقبال سرآمد خوانندگان معاصر به شمار می رفت و شناخت او و آثارش می تواند، ما را با شكوه و عظمت موسیقی كهن ایران آشنا كند. استاد اقبال السلطان افزون بر صدای بی نظیر، روایتی سنجیده و صحیح از ردیف آوازی را برای ما به یادگار گذاشت كه تدوین ردیف او می تواند به عنوان یك مرجع ارزشمند به رشد و كمال آواز ایرانی كمك كند و به اعتبار آن بیافزاید.
از آثار این استاد می توان به اجرای «ابوعطا، حجاز، بیات ترك، بیات كرد، مثنوی ترك، شهناز شور، تصنیف افشاری، همایون، شوشتری، بیات اصفهان، دلكش ماهور، راك ماهور، عراق ماهور، تصنیف ماهور، نوا، چهارگاه، سه گاه» و غیره اشاره كرد.
صفحاتی از سروده‌های اقبال آذر همراه با تار علی اكبر شهنازی به یادگار مانده است. همچنین موسسه فرهنگی ماهور برخی از این آثار را در مجموعه‌های آوازی منتشر كرده است. ابوالحسن اقبال آذر آوازخوان برجسته كشور سرانجام در 1346 خورشیدی در 104 سالگی در تهران چشم از جهان فروبست.

برنامه »چراغداران» را به تهیه كنندگی حسینی باغسنگانی و روایت بهروز رضوی ساعت 11:45 روی موج‌اف ردیف106 مگاهرتز از رادیو فرهنگ بشنوید.

دسترسی سریع
چراغداران