مستند «چراغداران» رادیو فرهنگ پنجشنبه به روایت زندگی محمود خوارزمی مشهور به « پوریا ولی»اختصاص دارد.
بهروز رضوی در برنامه « چراغداران» شنبه 14 اسفندماه روایتگر زندگی محمود خوارزمی یكی از شاعران و پهلوانان محبوب ایران می شود.
پوریای ولی كه به دلیل سادهزیستی و دستگیری از مستمندان و ستمدیدگان به شهرت رسید. علاوه بر پهلوانی و جوانمردی، وی اشعاری در قالب رباعی و كتابی با عنوان كنزالحقایق از خود بر جای گذاشته است.
تاریخ دقیق تولد محمود خوارزمی مشخص نیست اما بسیاری از تذكره نویسان 653 هجری را سال ولادت وی و اورگنج یكی از شهرهای خوارزم را محل تولد خوارزمی میدانند. البته در یك طومار قدیمی كه از زمان صفویه و حدود 400 سال قبل این طور آمده است كه پهلوان پوریای ولی از شهرستان خوی بوده است و متن كامل و تصویر این طومار در كتاب «ورزش های باستانی ایران» اثر پرویز ورجاوند موجود است اما آنچه كه مشخص است این كه زمان تولد این پهلوان ایرانی مصادف با دوره اول حكومت هلاكوخان مغول بود، زمانی كه آشفتگی ایران را فرا گرفته بود.
او سالهای كودكی را با فعالیتهای ورزشی به گذراند و در سنین نوجوانی به كشتی علاقهمند شد. او از راه پوستیندوزی امرار معاش میكرد. در ادبیات عامّه، داستانهای زیادی درباره مردانگی و دلاوریهای او آمده است. او بعد از جریانی كه در یك مسابقه پیش آمد، از كشتی كنارهگیری كرد و به شاعری روی آورد
گفتنی است ، بای لقب محمود خوارزمی در تركی به معنی بزرگ و ولی نام پدرش یا اشارهای به مقام پیشوایی و قطبیت او است. برخی نیز ولی را نام خود او و بای را همان بیگ تركی، لقب پدرش دانستهاند. نزدیك ترین تذكره نویس به زمان این ورزشكار نامدار ایرانی، كمالالدین حسین گازرگاهی، مؤلف مجالس العشاق است كه لقب او را “پریار” یاد كرده است كه پوریا تركیبی از 2 كلمه پری و یار است و بر افرادی اطلاق میشود كه در انجام كارهای شگفتانگیز ممتاز بودهاند.
علاوه بر پهلوانی و جوانمردی محمود خوارزمی، اشعاری هم از خود برجای گذاشت، برخی از این اشعار در قالب رباعی هستند البته تعداد واقعی رباعیات او روشن نیست اما شعر وی ساده و به دور از پیچ و تابهای مرسوم است.
تاریخ درگذشت این اسطوره از خودگذشتگی هم چندان معلوم نیست اما بسیاری از منابع سال 722 قمری را سال مرگ وی ذكر كردهاند مسئولین استانی میراث فرهنگی استان آذربایجان غربی پس از انجام آزمایشات DNA بر روی جسد پوریای ولی و تایید مقبرهی او در شهر خوی، استان آذربایجان غربی آرامگاهی در خور این پهلوان ایرانی پدید آوردند ،همچنین به روایتی دیگر مقبرهٔ او در خیوه ازبكستان واقع شده است.
برنامه «چراغداران» را به تهیه كنندگی حسینی باغسنگانی و روایت بهروز رضوی ساعت 11:50 روی موج افام ردیف106 مگاهرتز از رادیو فرهنگ بشنوید.