گرامیداشت حكیم عمر خیام نیشابوری در "چراغداران" رادیو فرهنگ

در برنامه « چراغداران» كه شرح كوتاهی از زندگی مفاخر ادبی و فرهنگی كشورمان است امروز استاد بهروز رضوی بخش هایی از سرگذشت و فعالیتهای حكیم خیام نیشابوری را روایت می كند.
عمر خیام در سدهٔ پنجم هجری قمری در نیشابور زاده شد. فقه را در میان‌سالی در محضر امام موفق نیشابوری آموخت؛ حدیث، تفسیر، فلسفه، حكمت و ستاره‌شناسی را فرا گرفت. برخی نوشته‌اند كه او فلسفه را مستقیماً از زبان یونانی فرا گرفته بود.
در نزدیك سال 449 (هجری قمری) زیر پوشش و سرپرستی ابوطاهر، قاضی‌القضات سمرقند، كتابی دربارهٔ معادله‌های درجهٔ سوم به زبان عربی نوشت تحت نام رساله فی البراهین علی مسائل الجبر و المقابله و از آن‌جا كه با خواجه نظام‌الملك طوسی رابطه‌ای نیكو داشت، این كتاب را پس از نگارش به خواجه تقدیم كرد. پس از این دوران خیام به دعوت پادشاه جلال‌الدین ملك‌شاه سلجوقی و وزیرش نظام الملك به اصفهان می‌رود تا سرپرستی رصدخانهٔ اصفهان را به‌عهده گیرد. او هجده سال در آن‌جا مقیم می‌شود. به مدیریت او زیج ملكشاهی آماده می‌شود و در همین سال‌ها (نزدیك 458) طرح سر و سامان دادن گاه‌شمار را تنظیم می‌كند. خیام گاه‌شمار جلالی یا تقویم جلالی را دسته‌بندی كرد كه به نام جلال‌الدین ملك‌شاه شهره است، ولی پس از مرگ ملك‌شاه این گاه‌شماری كاربستی نیافت. در این دوران خیام به عنوان ستاره‌شناس در دربار خدمت می‌كرد هرچند به ستاره‌شناسی باوری نداشت. در همین سال‌ها (456) خیام مهم‌ترین و تأثیرگذارترین اثر ریاضی خود را با نام رساله فی شرح ما اشكل من مصادرات اقلیدس را می‌نویسد و در آن خطوط موازی و نظریهٔ نسبت‌ها را شرح می‌دهد. همچنین گفته می‌شود كه خیام هنگامی كه سلطان سنجر، پسر ملك‌شاه در كودكی به آبله گرفتار بوده وی را درمان نموده‌است. پس از درگذشت ملك‌شاه و كشته شدن نظام‌الملك، خیام مورد بی‌مهری قرار گرفت و كمك مالی به رصدخانه (زیج) قطع شد بعد از سال 479 خیام اصفهان را به قصد اقامت در مرو كه به عنوان پایتخت جدید سلجوقیان انتخاب شده بود، ترك كرد. احتمالاً رساله‌های میزان الحكم و قسطاس المستقیم را در آن‌جا نوشت. رسالهٔ مشكلات الحساب (مسائلی در حساب) نیز احتمالاً در همین سال‌ها نوشته شده‌است. غلامحسین مراقبی گفته‌است كه خیام در زندگی زن نگرفت و همسر برنگزید.
در اوایل دوران زندگی خیام، ابن سینا و ابوریحان بیرونی به پایانِ عمر خود رسیده بودند. نظامی عروضی سمرقندی او را «حجة الحق» و ابوالفضل بیهقی «امام عصر خود» لقب داده‌اند. از خیام به عنوان جانشین ابن‌سینا و استاد بی‌بدیلِ فلسفه طبیعی (مادی) ریاضیات، منطق و متافیزیك یاد می‌كنند
حكیم حجة الحق، خواجه، امام، الفیلسوف حجة الحق، خواجه امام، حكیم جهان و فیلسوف گیتی، الشیخ الامام، الشیخ الاجل حجة الحق، علامهٔ خواجه، قدوهٔ الفضل، سلطان العلماء، ملك الحكماء، امام خراسان، من اعیان المنجّمین، الحكیم الفاضل الاوحد، خواجهٔ حكیم، الحكیم الفاضل، نادرهٔ فلك، تالی ابن سینا، حكیم عارف به جمیع انواع حكمت به ویژه ریاضی، مسلط بر تمامی اجزای حكمت و ریاضیات و معقولات، در اكثر علوم خاصه در نجوم سرآمد زمان، فیلسوف الوقت، سیدالمحقّقین، ملك الحكماء، الادیب الاریب الخطیر، الفلكی الكبیر، حجة الحق والیقین، نصیرالحكمة و الدین، فیلسوف العالمین، نصرة الدّین، الحیر الهمام، سیّدالحكماءالمشرق و المغرب، السیّدالاجل، فیلسوف العالم، به‌طور قطع در حكمت و نجوم بی‌همتا، علامهٔ دوران، بر دانش یونان مسلط و غیره.
خیام آثار علمی و ادبی بسیاری را در زمینه ریاضیات، فلسفه، نجوم، فیزیك، جغرافیا، تاریخ، موسیقی و... تألیف كرده‌است.
در جهان خیام به عنوان یك شاعر، ریاضیدان و اخترشناس شناخته شده‌است. هرچند كه اوج شناخت جهان از خیام را می‌توان پس از ترجمه شعرهای وی به وسیله ادوارد فیتزجرالد دانست.
مرگ خیام را میان سال‌های 517–520 هجری قمری می‌دانند كه در نیشابور رخ داد. گروهی از تذكره‌نویسان نیز مرگ او را سال 516 نوشته‌اند، ولی پس از بررسی‌های لازم مشخص گردیده كه تاریخ مرگ وی سال 517 هجری قمری بوده‌است. آرامگاه وی هم‌اكنون در شهر نیشابور، در باغی كه آرامگاه امامزاده محروق در آن واقع می‌باشد، قرار گرفته‌است.
برنامه «چراغداران» را به تهیه كنندگی حسینی باغسنگانی و روایت بهروز رضوی ساعت 12:15 روی موج‌اف ام ردیف106 مگاهرتز از رادیو فرهنگ بشنوید .