كتاب ایران و شورای امنیت منتشر شد

به نقل از روابط عمومی سازمان سمت، كتاب ایران و شورای امنیت؛ از تخلیۀ آذربایجان تا جنگ ایران و عراق دانشجویان رشتۀ حقوق مبنایی به عنوان منبع كمكی دروس «تاریخ حقوق» و «حقوق بین‌الملل» به ارزش 2 واحد تدوین شده است، البته علاوه بر جامعه دانشگاهی، سایر علاقه‌مندان نیز می توانند از آن بهره‌مند شوند.

دولتهای متحد پس از پایان جنگ جهانی دوم سازمان بین المللی نوینی را با صلاحیت عام پی ریزی كردند كه در آن مسئولیت اولیه تأمین صلح و امنیت بین المللی به عنوان هدف اصلی سازمان به شورای امنیت واگذار شد. ركنی كه در آن قدرتهای فاتح جنگ از موقعیتی برتر برخوردارند. تاریخ این گونه رقم زده بود كه ایران اولین دولتی باشد كه شكایتش در 1946 درخصوص عدم خروج نیروهای شوروی از خاك ایران در شورای امنیت مطرح می شود. پس از آن هفت قضیه دیگر كه ایران یكی از طرف های آن بود، در شرای امنیت مورد رسیدگی قرار گرفته است كه آخرین آنها، پرونده هسته ای ایران هنوز نزد شورا مفتوح است.

هدف این نوشتار گردآوری رویۀ دولت ایران در قبال موضوعاتی است كه در شورای امنیت مطرح شده و یك طرف آن ایران بوده است. بدین منظور نه‌تنها برخی نكات حقوقی مرتبط بلكه نكات تاریخی و موضوعیِ هر قضیه نیز به اختصار بیان شده است، چراكه این مسائل گاه بر عملكرد شورا و یا تحول و توسعۀ اختیارات دبیركل ملل متحد مؤثر بوده‌اند. در تألیف این نوشتار سعی نگارنده آن بوده است كه مطالب عمدتاً مستند به اسناد سازمان ملل متحد بوده و به نحوی بیان شوند كه برای خوانندۀ غیرحقوقدان نیز قابل استفاده باشند. این مجلد به شش قضیۀ نخست مطروحه در شورای امنیت اختصاص دارد و مطالعه و بررسی پروندۀ هسته‌ای ایران، كه قضیه‌ای مفصل و پیچیده است، به فرصتی دیگر موكول شده است. ابتدا در مبحث كلیات، مواضع ایران در كنفرانس سانفرانسیسكو تا آن حد كه به اختیارات شورای امنیت مربوط می‌شود، آنگاه نحوۀ طرح یك اختلاف یا وضعیت در شورای امنیت طبق منشور ملل متحد به اختصار بیان می‌گردد. سپس در بخش اول، آن قضایایی مورد مطالعه قرار خواهند گرفت كه به درخواست ایران در شورای امنیت مطرح و رسیدگی شده‌اند. در بخش دوم، قضایایی بررسی خواهند شد كه گرچه یك طرف آن ایران بوده، اما به درخواست سایرین، اعم از دبیركل ملل متحد یا دولت‌های دیگر در شورای امنیت مطرح شده است.

فهرست مطالب

مقدمه

كلیات: ایران و اختیارات شورای امنیت

بخش اول: مراجعۀ ایران به شورای امنیت

فصل اول: تخلیۀ آذربایجان از اشغال قوای بیگانه

فصل دوم: جدایی بخشی از سرزمین ایران: قضیۀ بحرین

بخش دوم: طرح قضایای مربوط به ایران در شورای امنیت از سوی دیگران

فصل اول: قضایای ناشی از اختلافات سرزمینی و مرزی

گفتار اول: قضیۀ جزایر ابوموسی، تنب بزرگ و تنب كوچك

گفتار دوم: قضیۀ برخوردهای مرزی ایران و عراق

گفتار سوم: قضیۀ تجاوز عراق به ایران

فصل دوم: قضایای ناشی از مبارزۀ ایران با سلطۀ بیگانه

گفتار اول: قضیۀ ملی كردن صنعت نفت

گفتار دوم: قضیۀ بازداشت كاركنان دیپلماتیك و كنسولی ایالات متحدۀ امریكا در تهران

سخن پایانی

منابع

در بخشی از مقدمه این اثر آمده است: در پی شكست جامعۀ ملل در تأمین صلح و امنیت بین‌المللی كه بروز جنگ جهانی دوم مظهر كامل آن بود، دولت‌های متفق درصدد پی‌ریزی سازمان بین‌المللی نوینی با صلاحیت عام برآمدند كه تا حد ممكن عاری از نقایص و ضعف‌های سلف خود باشد. مسئولیت اولیۀ تأمین صلح و امنیت بین‌المللی كه هدف اصلی سازمان جدید بود به شورای امنیت واگذار شد كه در آن قدرت‌های فاتح جنگ جهانی دوم از موقعیتی برتر برخوردارند. پذیرش این نقش برتر درواقع در 1945 در كنفرانس سانفرانسیسكو بر شركت‌كنندگان در كنفرانس تحمیل شد و آن‌ها ناچار شدند آیین رأی‌گیری در شورای امنیت را كه چرچیل، استالین و روزولت در موردش توافق كرده بودند، بپذیرند. واقعیات بین‌المللی هم نشان داده بود كه بدون همكاری قدرت‌های بزرگ چنانچه سازمانی هم تشكیل شود، مانند جامعۀ ملل محكوم به شكست خواهد بود. بدین‌سان، شورای امنیت با تركیبی از جایگاه ممتاز برای اعضای دائم شورای امنیت و شمار محدودی از اعضای غیردائم، مأمور حفظ صلح و امنیت بین‌المللی از طرف اعضای سازمان ملل متحد گردید.

نویسنده می افزاید: ایران در زمرۀ شركت‌كنندگان در كنفرانس سانفرانسیسكو و در نتیجه، از اعضای مؤسس این سازمان بود و هیئت نمایندگی آن در روند تدوین منشور ملل متحد و ازجمله در زمینۀ محدود كردن اختیارات شورای امنیت نقش فعالی را ایفا نمود. با وجود این، در طول حیات هفتادوپنج سالۀ سازمان ملل متحد، ایران فقط برای یك دوره (1955‌-1956) عضو غیردائم شورای امنیت بوده و در نوامبر 1955 ریاست آن را برعهده داشته است. در جریان كنفرانس سانفرانسیسكو و سپس تصویب منشور ملل متحد، ایران به عنوان «پل پیروزی» متفقین هنوز در اشغال قوای آن‌ها بود. تاریخ این‌گونه رقم زده بود كه ایران اولین دولتی باشد كه شكایتش در 1946 درخصوص عدم خروج نیروهای اتحاد جماهیر شوروی از خاك ایران پس از پایان جنگ جهانی دوم، در شورای امنیت مطرح می‌شود. پس از آن هفت قضیۀ دیگر كه ایران یكی از طرف‌های آن بوده در شورای امنیت مطرح شده و مورد بحث و رسیدگی قرار گرفته است كه آخرین آن‌ها، پروندۀ هسته‌ای ایران، هنوز نزد شورا مفتوح است و در دستور كار آن قرار دارد.

كتاب ایران و شورای امنیت؛ از تخلیۀ آذربایجان تا جنگ ایران و عراق نوشته فریده شایگان به همت سازمان مطالعه و تدوین كتب علوم انسانی دانشگاه ها (سمت) به بهای 17 هزار تومان منتشر شد.
منبع: مهر