باید از كتاب درسی محوری به سمت بسته یادگیری حركت كنیم

به گزارش روابط عمومی سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی، نشست خبری آقای دكتر حسن ملكی معاون وزیر و رییس سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی با اصحاب رسانه در روز دوشنبه 19 خردادماه در سالن جلسات طبقه هشتم این سازمان برگزار شد.

در این نشست دكتر اسداله مرتضایی معاون توسعه منابع و پشتیبانی سازمان، روح اله رضا علی مشاور اجرایی سازمان و كوروش امیری نیا سرپرست دفتر تألیف كتاب های آموزش عمومی و متوسطه نظری نیز حضور داشتند.

متن كامل سخنان آقای دكتر ملكی به شرح زیر می باشد:

تعریف رسا و حكیمانه رهبر معظم انقلاب از سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی

آقای دكتر حسن ملكی در اولین نشست خبری اش ضمن خوشامدگویی به اصحاب رسانه به تبیین اهم برنامه های این سازمان پرداخت و اظهار كرد: اگر بخواهیم این سازمان را در یك جمله تعریف كنیم همان عبارت رهبر معظم انقلاب بهترین بیان است كه فرمودند «سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی قلب آموزش و پرورش است».

او افزود: این بیان ایشان برای معرفی سازمان، تعریفی رسا و حكیمانه است زیرا تولیدات این سازمان شامل برنامه های درسی، مواد آموزشی و رسانه های یادگیری، محور همه فعالیت ها در وزارت آموزش و پرورش است. تربیت معلم و ساخت فضای آموزشی برای اجرای خوب همین برنامه درسی است.اقتصاد و بودجه ریزی در نظام مالی برای این منظور است كه یادگیری در مدارس به درستی اتفاق بیفتد.اگر این قلب به درستی كار كند بقیه بخش های آموزش و پرورش هم به خوبی كار خواهند كرد.

مأموریت اصلی سازمان عملیاتی كردن اسناد تحولی

رییس سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی گفت: بعد از انتصاب بنده، مأموریت اصلی و بنیادین امسال سازمان عملیاتی كردن اسناد تحولی است.اسناد تحولی را به مثابه یك چتر فكری، فلسفی و علمی تلقی كرده و فعالیت های بعدی را زیر این چتر تعریف كنیم. لازم است همه برنامه های عملیاتی و جزئی تر به نحوی طراحی ‌شوند كه ما را در عملیاتی كردن این اسناد تحول بنیادین یاری كنند. وقتی از اسناد تحولی صحبت به میان می آید منظور سند تحول بنیادین آموزش و پرورش و برنامه درسی ملی است كه مبنای كار ما در تولید برنامه های درسی در فضای تحولی سازمان هستند.

دكتر ملكی با بیان اینكه 11 حوزه تربیت و یادگیری در برنامه درسی ملی به طور مشخص ذكر شده، گفت: فعالیت های ما در محور این 11 حوزه تربیت و یادگیری شكل می‌گیرد كه اسامی این حوزه ها عبارتند از حكمت و معارف اسلامی، قرآن و عربی، علوم انسانی و مطالعات اجتماعی، ریاضیات، علوم تجربی، زبان های خارجی، زبان و ادبیات فارسی، سلامت و تربیت بدنی، فرهنگ و هنر، كاروفناوری و آداب و مهارت های زندگی و بنیان خانواده.

ویژگی های اساسی جهت حركت مطابق سند تحول و برنامه درسی ملی

رییس سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی ادامه داد: معتقدیم اگر بتوانیم مطابق سندتحول و برنامه درسی ملی حركت كنیم باید برنامه درسی ما پنج ویژگی اساسی و كلان داشته باشد كه عبارتند از:

مومن پروری یعنی برنامه های درسی ما به تربیت ایمانی بپردازند كه براساس این اسناد تحولی محوریت دارد.
عالم و آگاه پروری
متفكر پروری یعنی دانش آموزان از بُعد تفكر و عقلانیت پیشرفت كنند
اخلاق محوری یعنی در هر دوره و پایه تحصیلی و در هر درسی ظهور و بروز متناسب داشته باشد
عامل محوری یعنی كسانی تربیت شوند كه اهل عمل هم باشند.
در خیلی موارد دچار خُسران و ضرر می شویم چراكه افراد عالمی را داریم كه اهل عمل نیستند و این یكی آسیب های تربیتی ما هم می‌تواند تلقی شود.

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی یادآور شد: در هر یك از این 11 حوزه تربیت و یادگیری باید پنج عنصر ایمان، تفكر، علم، عمل و اخلاق را مطابق فرمول برنامه ریزی درسی دنبال كنیم كه در 6 ساحت با یكدیگر ارتباط برقرار كرده و هندسه برنامه درسی را طراحی می كنند.این ساحت ها عبارتند از ساحت اعتقادی، عبادی، اخلاقی، ساحت تربیت اجتماعی و سیاسی، ساحت تربیت زیستی و بدنی، ساحت زیبایی شناختی و هنری، ساحت تربیت اقتصادی و حرفه ای و ساحت تربیت علمی و فناوری.

رییس سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی گفت: اگر این صورت بندی در برنامه های درسی تحقق پیدا كنند یعنی در یك ستون این 5 عنصر و در ستون دیگر ساحت های ششگانه را قرار داده و هر حوزه تربیت و یادگیری بتواند برنامه درسی خود را براین مبنا طراحی كند؛ می توان گفت یكی از مراحل اصلی تحول در حیطه نرم افزاری و برنامه ریزی درسی رخ داده است.

او افزود: اگر مواد آموزشی و رسانه های یادگیری كه وارد مدارس می‌شوند بر پایه یك برنامه درسی عالمانه، آگاهانه، درست و منطقی تولید نشوند آن مواد آموزشی كارایی لازم را نخواهند داشت بنابراین در مرحله بعدی باید به تولید مواد آموزشی و رسانه های یادگیری بپردازم.

باید از كتاب درسی محوری به سمت بسته یادگیری حركت كنیم

وی با بیان اینكه به دنبال بسته یادگیری هستیم و نه كتاب درسی تنها، گفت: منظور از بسته یادگیری مجموعه ای از مواد و رسانه های آموزشی همراه با روش های مورد نیاز در یك درس خاص است كه بر مبنای اهداف یادگیری معین و به طور یكپارچه طراحی و تدوین شده باشد. معمولاً در بسته یادگیری كتاب درسی، كتاب كار دانش آموز، راهنمای معلم، فیلم آموزشی متناسب با بسته، از نشریات آموزشی به عنوان حامی و پشتیبان این بسته و سایر موارد كه آن گروه می تواند تشخیص بدهد، اینها در بسته یادگیری قرار می گیرد.

رئیس سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی تأكید كرد: باید از كتاب درسی محوری به سمت بسته یادگیری حركت كنیم و مبنای كار هم استانداردهای برنامه درسی خواهد بود كه در مرحله اول كار، تولید خواهد شد. اگر استانداردها بدرستی طراحی شود زمینه برای تولید بسته یادگیری كارآمد فراهم می‌شود.

1400-1401 زمان بندی اجرای بسته های یادگیری

دكتر حسن ملكی درباره زمان بندی اجرای بسته های یادگیری عنوان كرد: براساس تلاش شبانه روزی همكارانمان، برای اجرای آزمایشی بسته های یادگیری در سال 1400 -1401 آماده خواهیم بود كه البته شامل همه بسته های یادگیری نخواهد بود و هریك از این بسته ها به صورت آزمایشی در تعدادی از مدارس مورد تدریس قرار خواهند گرفت. اجرای سراسری این بسته ها بدون اجرای آزمایشی آن، از بعُد برنامه درسی مطلوب نیست.

او مرحله بعدی را تولید مواد آموزشی و رسانه های یادگیری با رویكرد بسته یادگیری بر مبنای استانداردهای اعلام شده دانست و گفت: كار طراحی دوره های تحصیلی نیز باید موازی با این كار انجام شود. حتماً از ابلاغ اهداف دوره های تحصیلی كه به تصویب شورای عالی آموزش و پرورش رسیده مطلع هستید؛ اگر بخواهیم اهداف را عملیاتی كنیم راهی جز طراحی دوره های تحصیلی نداریم.

او افزود: هدف های دوره، ساختار دوره، عناوین درسی جهت آموزش در دوره مدنظر، مختصات معلم آن دوره، فضای آموزشی، ویژگی زمان به عنوان عنصر تربیت و سایر عناصر در طراحی دوره های تحصیلی مورد توجه قرار می گیرند. هم اكنون چندكارگروه در دوره ابتدایی، دوره متوسطه، دوره فنی و حرفه ای و كاردانش در حال طراحی دوره هستند و به منظور ایجاد انسجام، یك شورای راهبری امور را هماهنگ كرده و جهت می‌دهد تا مشكلی در این رابطه به وجود نیاید.

گنجاندن معارف انقلاب اسلامی در كتب درسی از مهرماه

معاون وزیر آموزش و پرورش بیان داشت: كار باارزشی در سازمان صورت گرفته و آن این است كه از سال تحصیلی آینده(مهرماه) معارف انقلاب اسلامی ایران به كتب درسی ورود پیدا می كنند؛ البته هر یك از گروههای درسی ما در این موضوع مطالبی را قبلاً در كتاب های درسی آورده بودند اما اكنون حساب‌شده تر و برنامه ریزی شده تر در كتاب های درسی و برنامه های درسی گوناگون گنجانده شده است.

او ادامه داد: درج این مطالب در كتاب ها كار آسانی نبود اما كارشناسان ما با مشورت های علمی و كار كارشناسی توانستند این مطالب را در 12 عنوان كتاب درسی فنی و حرفه ای و كاردانش و 15 عنوان كتاب در دوره نظری بگنجانند؛ البته تلاش شده تا مطالب اضافه شده با ساختار محتوایی كتاب تناقض و تضادی نداشته باشد.

دكتر ملكی، كتب درسی را كه معارف انقلاب اسلامی در آنها گنجانده شده به این شرح معرفی كرد: بخش فنی و حرفه‌ای در كتاب‌های دانش فنی پایه در رشته زراعت، در رشته باغبانی، در رشته دامپروری، صنایع غذایی، ماشین‌های كشاورزی، عملیات آزمایشگاهی در صنایع شیمیایی، دانش فنی پایه در رشته‌های الكترونیك و مخابرات دریایی، مكانیك موتورهای دریایی، تولید برنامه‌های تلویزیونی و متالوژی؛ در بخش نظری هم در دروس آمادگی دفاعی، مطالعات اجتماعی، تاریخ 3 علوم انسانی و تاریخ معاصر نیز از جمله كتاب‌هایی هستند كه مباحث معارف انقلاب اسلامی و همچنین مباحثی درباره شهید عالی مقام شهید قاسم سلیمانی در آن درج شده است.

نباید بگذاریم علاقه به انقلاب اسلامی در میان دانش آموزان تضعیف شود

رئیس سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی درباره ضرورت طرح معارف انقلاب اسلامی در كتب درسی تأكید كرد: كتاب های درسی ما نوعاً به دلیل رسالت كلی تربیتی كه دنبال می كنند اینگونه مطالب را در خود داشتند اما در سالهای اخیر به خاطر تأكید مسئولان محترم نظام در مورد دمیدن روحیه انقلابی به دانش آموزان، اقدامات جدید صورت گرفت. اعتقادی داریم كه شاید اعتقاد مشترك همه ما باشد و آن این است كه نباید بگذاریم علاقه به انقلاب اسلامی در میان دانش آموزان تضعیف شود كه قوی‌ترین راه برای تقویت این روحیه در فرزاندنمان، راه تربیتی و فرهنگی است.

پرسش و پاسخ

سوال: آیا با ورود مفاهیم و معارف انقلاب اسلامی، محتوایی از كتاب های درسی یاد شده حذف و جایگزینی انجام شده است؟

دكتر ملكی: خیر، سعی شده مطالب افزوده شده با ساختار كنونی محتوای كتب درسی همخوانی داشته و مكمل باشد؛ البته ممكن است در برخی موارد مطالبی بسیار جزئی هم حذف شود اما نه از مطالب اصلی ومحتوایی. مساله حذف جزئی هم به خاطر تنظیم گری درست بین این مطالب است و لطمه ای وارد نمی كند.

سوال: در عنوان سازمان شما، پژوهش مقدم بر برنامه ریزی درسی است، سازمان شما بر برنامه ریزی و تألیف تمركز دارد؛ برای تقویت پژوهش و اثر بخشی آموزش ها و پیوست های پژوهشی چه كرده اید؟

پژوهش مقدم بر برنامه درسی است كه مطلب درستی است. گروههای برنامه ریزی درسی هم كار پژوهشی انجام می دهند، اما پژوهش های انجام شده پشتیبان برنامه ریزی درسی و مبانی كار بوده و لازم نیست جامعه این پژوهش را ببینند.جامعه تولیداتی كه بر اساس این مبانی شكل گرفته را می طلبد. پژوهش هایی توسط پژوهشگاه آموزش و پرورش، سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی و گروه‌های درسی در حال انجام است تا این مرحله تحولی مبتنی بر مطالعات انجام گیرد.

توجه ویژه به پژوهش با پیش بینی دفتر مطالعات راهبری و آینده پژوهی

رییس سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی ادامه داد: برای ساماندهی مطلوب تر امور پژوهشی در سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی باید گام های كاملتر و بهتری برداریم. در ساختار تشكیلاتی جدید كه آماده ارائه به هیئت امنای سازمان است به طور ویژه به پژوهش توجه و دفتر مطالعات راهبردی و آینده پژوهی پیش بینی شده است. این ساختار جدید مورد تایید وزیر محترم آموزش و پرورش قرار گرفته و منتظر تشكیل جلسه هیئت امنا هستیم.

وی با بیان اینكه در ساختار جدید تعمداً عناوین گروههای درسی به گروه" پژوهش و برنامه ریزی درسی" تغییر كرده، گفت: بخشی از آموزش های مجازی نیز به پژوهش‌ها مرتبط می شود. اما اقدام بسیار مهمی كه در دفتر انتشارات و فناوری آموزشی ما شكل گرفته و اكنون در حال غنی سازی و تكمیل است شبكه ملی رشد می باشد.

محتوای شبكه شاد باید توسط شبكه ملی رشد تقویت شود

دكتر ملكی افزود: محتوای شبكه شاد باید توسط شبكه ملی رشد تقویت شود كه در حال انجام است. فضای مجازی به واقعیت مسلمی تبدیل شده و سازمان پژوهش اگر بخواهد هم نمی تواند آن را فراموش كند. همه بسیج شده اند كه در این رابطه قدم های موثر علمی بردارند تا بسته یادگیری آموزش مجازی در زمینه های مختلف داشته باشیم.

تفاوت رویكرد مدیریتی

او در پاسخ به پرسشی درباره تفاوت رویكرد مدیریتی اش با مدیران سابق این سازمان به ویژه جناب آقای دكتر ذوعلم گفت: در صراط تحول در آموزش و پرورش و اینكه اسناد تحولی باید عملیاتی بشوند با مدیر قبلی تفاوتی ندارم و این وجه مشترك رویكرد بنده با مدیران قبلی به ویژه جناب آقای دكتر ذوعلم است. اما تفاوت رویكردی دارم؛ در صراط تحول با ایشان تفاوتی ندارم اما در شیوه و روش مدیریت به طور طبیعی تفاوت هایی دارم. در آن شیوه هایی كه می توانیم اسناد تحولی را عملیاتی كنیم و در ساختار تشكیلاتی كه این 11 حوزه تربیت و یادگیری باید در آن قرار بگیرند تفاوت هایی داریم. شاید تفاوتها به خاطر این باشد كه رشته تحصیلی ما یكی نیست.

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی ادامه داد: بنده در رشته برنامه ریزی درسی تحصیل كرده ام كه برنامه ریزی درسی كار اصلی این سازمان است.یعنی انطباق كاملی بین رشته تحصیلی و كارم در سازمان وجود دارد و طبیعی است كه بر اساس این انطباق رویكرد متفاوتی را اتخاذ كنم. در دیدگاه نسبت به ساختار تشكیلاتی جدید كه تایید شده، در جایگاه پژوهش در نظام برنامه ریزی درسی، قرارگرفتن حوزه های تربیت و یادگیری، در برخی روش ها و سبك مدیریتی تفاوت هایی داریم كه روش های فرعی نبوده و بسیار مهم هستند. این ساختار غیر از ساختاری است كه قبلاً مورد توجه و تأكید قرار می‌گرفت كه در تعویض مدیریت ها، این مساله را امری طبیعی تلقی می كنم.

لزوم ابهام زدایی ساختاری و تشكیلاتی در مورد وضعیت پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش

وی همچنین درباره وضعیت پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش گفت: پژوهشگاه در وضع كنونی آموزش و پرورش وضع مبهمی دارد و امیدوارم ابهام زدایی ساختاری و تشكیلاتی شود. پژوهشگاه در وضع كنونی وابسته به سازمان پژوهش است و به اعتقاد بنده این وابستگی از ابتدا وابستگی ساختاری نبود و بیشتر به سازمان الصاق شده است به همین دلیل هم سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی نتوانست استفاده مطلوب از ظرفیت علمی پژوهشگاه ببرد؛ موانع ساختاری اجازه نداد و این امكان فراهم نشد و متقابلاً پژوهشگاه هم نتوانست تعامل موثری با سازمان برقرار كند.

دكتر ملكی در مورد انواع تصمیمات در خصوص پژوهشگاه ادامه داد: یك نظر این است كه پژوهشگاه مانند گذشته مستقل باشد. اینكه آیا وزارت آموزش و پرورش موفق به راضی كردن و تصویب این مساله توسط سازمان امور استخدامی شود، فعلا برای بنده مشخص نیست ولی ما ساختار تشكیلاتی جدید را منهای پژوهشگاه طراحی كرده ایم. در محضر وزیر محترم شنیدم كه بنا دارند پژوهشگاه را مستقل كنند. رابطه پژوهشگاه با سازمان باید رابطه ارگانیكی باشد و نه الصاق كه هم اكنون الصاق است و این موضوع برای بنده مطلوب نیست. پژوهشگاه یا باید مستقل شود و یا ادغام صحیحی صورت گیرد. وضع كنونی مطلوب نیست.

اعتراض نسبت به حذف معاونت پژوهشی در ادارات كل آموزش و پرورش استانها

وی با اشاره به ابلاغ چارت تشكیلاتی جدید به ادارات كل آموزش و پرورش استان ها گفت: اتفاق ناگواری افتاد و معترض هستم كه در استانها معاون پژوهشی مدیران كل استان ها تضعیف و حذف بشود كه اكنون این اتفاق افتاده و استنادشان به بخشنامه دولت در كاهش تعداد معاونین است. آن بخشنامه باید اجرا شود اما سوالم این است كه چرا سراغ حساسترین معاونت ها آمده اید؟ كارهای كیّفی آموزش و پرورش در استانها به وسیله این معاونت انجام می شود. همه جای آموزش و پرورش از تحول صحبت می كنیم در حالی كه تحّول بدون پژوهش، تحّول با ضعیف كردن تحقیق كاملاً بی معناست، به این مساله معترضم و امیدوارم تجدیدنظر بشود كه اگر نشود خُسران بزرگی متوجه آموزش و پرورش در حال و آینده خواهد شد.

سناریوهای سازمان پژوهش برای ارائه محتوا در سال آینده

رییس سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی درباره سناریوهای سازمان پژوهش برای ارائه محتوای درسی در سال تحصیلی آتی گفت: روی دو سناریوی مسخص فكر می كنیم. یك حالت این است كه مدارس به شكل تركیبی یعنی حضوری و غیرحضوری تشكیل شوند. یعنی شرایط به گونه ای باشد كه بخشی از زمان آموزش حضوری باشد و بخشی را مجبور شوند به صورت مجازی آموزش ببینند . در این رویكرد تركیبی باید الگویی توسط دفتر تالیف آموزش های عمومی و متوسطه نظری آماده شود كه تجربیات قبلی هم در این زمینه وجود دارد.

او افزود: حالت دوم این است كه طبق نظر ستاد ملی مبارزه با كرونا دانش آموزان اصلاً اجازه نداشته باشند به مدرسه بروند كه در این صورت آموزش ها باید با رویكرد آموزش های مجازی پیش برود و الگوی دیگری طراحی شود. روی هر دو الگو كار می كنیم و كارشناسان ذیربط درون و برون سازمانی را به همكاری دعوت می كنیم؛ بسته آموزشی مناسب را در هر دو حالت تولید خواهیم كرد و در این رابطه با فعالیت های شبكه شاد باید همسویی و هماهنگی لازم شكل بگیرد.

ضرورت پژوهش در عرصه آسیب های اجتماعی بویژه آسیب های نوپدید

ایشان درباره وجود مطالبی پیرامون آسیب های اجتماعی و راهكارهای پیشگیری از آن در محتوای درسی گفت: در این رابطه مطالعاتی در پژوهشگاه مطالعات آموزش و پرورش، سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی، وزارت كشور و دیگر بخش ها صورت گرفته كه سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی از تعدادی از آنها مطلع است و موظف است به این موضوع مهم توجه كند اما مسئله آسیب های اجتماعی از جهت نوع و نحوه بروز و ظهور در جامعه پیچیدگی های خاصی دارند و معتقدیم نیازمند مطالعات بیشتر و پژوهش های كیفی هستیم. فكر می كنیم در گام ها و برنامه های جدید سازمان باید پژوهش در عرصه آسیب های اجتماعی بویژه آسیب های نوپدید و نوین انجام شود.

عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبائی با اشاره به اینكه ارتباط بین آموزش و پرورش و دانشگاه ها در خصوص تبادل اطلاعات پژوهش ها و تحقیقات صورت گرفته و استفاده كاربردی از آن چندان مطلوب نیست یادآور شد: با توجه به حضورم در دانشگاه و سازمان پژوهش در تلاش هستم ارتباط بین تحقیقات و مطالعات انجام شده بین دانشكده علوم تربیتی دانشگاه خودم و سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی را برقرار كنم.

استفاده از تجارب جهانی در راستای اهداف برنامه ها

او در پاسخ به این سوال كه با توجه به بیانیه گام دوم انقلاب برنامه های كوتاه مدت و بلند مدت سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی در بعد داخلی و همچنین جهان اسلام چیست؟ بیان داشت:ما به بیانیه گام دوم انقلاب به عنوان یك مبنا می نگریم و در 11 حوزه تربیت و یادگیری و اسناد بالادستی به عنوان یك مبانی توجه می شود.اعتقاد داریم این ارتباط بین بنا و مبنا در حوزه های تربیت و بیانیه گام دوم انقلاب باید اتفاق بیفتد و نمیتوان به صورت موردی و انتخابی استفاده كرد و باید مبنا قرار بگیرد؛ همانند آنچه كه برای سندتحول بنیادین انجام می دهیم.

دكتر حسن ملكی ادامه داد: نگاهم به عنوان مسئول سازمان پژوهش و برنامه ریزی آموزشی به امور بین الملل و جهانی این است كه در دنیا نظریه های مختلف توسط دانشمندان مختلف مطرح است و ما باید هوشیارانه از این نظریه ها در راستای اهداف و برنامه های خودمان استفاده كنیم. این تئوری ها می تواند تبدیل به برنامه های عملیاتی شود اما اعتقاد نداریم الگوها و مدل های خودمان را از یافته های بین المللی بگیریم.الگوهای عمل ما باید كاملاً بومی و برگرفته از دیدگاه فلسفی و علمی خودمان باشد اما از یافته های جهانی قطعا استفاده كنیم كه اگر استفاده نكنیم مغبون می شویم.
منبع:http://oerp.ir/