در حالی‌كه آمارهای جهانی جالبی درباره تاثیر كرونا بر كتابخوانی مردم منتشر شده، كوچكترین اطلاعات كاربردی از وضعیت فروش كتاب در ایران در دسترس نیست.
فرجام كتاب و كتابفروشی در ایام پسا كرونا چیست؟ این، شاید سوال بسیاری از افرادی باشد كه اشتغال اصلی خود را در حوزه كاری كتاب و در صنف ناشر و كتابفروش و موزع متمركز كرده‌اند؛ و البته تمام آنها پاسخی روشن و جذاب برای این سوال در داخل دریافت نمی‌كنند.
نهاد صنفی مربوطه به ارائه تعطیلی 90 درصد و تخمین خسارت 400 میلیارد تومانی رسیده و وعده می‌دهد كه در حال رایزنی با دولت برای تأمین حمایت مالی از این صنف است؛ دولتی كه شاید كتابفروش و ناشر كوچكترین صنفی باشد كه این روزها، دست نیاز برای حمایت به سوی او دراز كرده و هنوز معلوم نیست كه سكه‌ای برای قرار دادن در دست این‌اصناف در انبان دارد یا نه؟ و اگر دارد، میلی به خرج كردنش دارد یا نه؟
نشریه پابلیشر ویكلی در تازه‌ترین گزارشی كه درباره صنعت نشر در ایام شیوع كرونا منتشر كرده، از گرفتاری بزرگ این روزهای ناشران در سراسر جهان یاد می‌كند: چه موقع باید به روال صادق اثر منتشر كنیم؟
این‌نشریه در گزارش خود، عنوان كرده در هفته منتهی به نیمه فروردین‌ماه سال جاری، تنها 6 عنوان جدید در فهرست 50 عنوان كتاب پرفروش بازار قرار داشته و تحلیل كرده كرونا به بحرانی تازه برای تولید و حمایت از انتشار آثار تازه و به‌اصطلاح جا انداختن آن در بازار و معرفی مطلوبش مبدل شده است. در همین‌زمینه مجموع فروش ناشران جهان در 3 ماهه ابتدای سال جاری میلادی نسبت به سال قبل با 7 درصد كاهش همراه شده است.
در همین‌راستا پابلیشر ویكلی خبر داده مؤسسه انتشارات جان‌وایلی از پیش‌بینی كاهش درآمد 50 میلیون دلاری برای سال مالی منتهی به آوریل آینده خود خبر داده و گفته درآمدش در این‌بازه بدون احتساب مالیات و خروجی‌های مشابه كمتر از 25 میلیون دلار خواهد بود. همین موضوع نیز این بنگاه بزرگ نشر را برای انتشار عنوان‌های تازه خود طی روزهای آتی با حساسیت بیشتری مواجه كرده است.
پابلیشر ویكلی اما در كنار انتشار این‌آمارها، آماری هم از فروش كتاب در سه ماهه نخست سال جاری میلادی و همزمان با شیوع كرونا منتشر كرده و گفته در هفته‌های گذشته، كتاب‌های نوجوانان در كنار كتاب‌های مذهبی و نیز آثاری با موضوع تعطیلات با افزایش فروش خیره‌كننده روبرو بوده‌اند و فروشی با رشد نزدیك به 50 درصد را تجربه می‌كنند. این‌مساله، هم درباره كتاب‌های مخاطبان كودك و هم درباره كتاب‌های مخاطبان بزرگسال قابل توجه است.
این‌نشریه خبر داده كه فروش كتاب‌های طنز طی هفته‌های اخیر با رشد نزدیك به 25 درصد و فروش كتاب‌های مذهبی نیز با فروش نزدیك به 24 درصد روبرو شده كه این، نشان از اقبال خاص مخاطبان به موضوعاتی خاص در ایام كرونا دارد.
در ایران اما، كماكان برآوردی به این‌دقت از وضعیت فروش آثار وجود ندارد. طی هفته‌های جاری در خبرگزاری مهر به نقل از مدیر بزرگترین پلتفورم فروش كتاب‌های الكترونیكی در ایران عنوان شد كه رشد 4 برابری در مراجعه به این‌سامانه در ایام قرنطیه ناشی از كرونا به دست آمده است. اما در زمینه فروش نسخه‌های چاپی مرجعی برای كسب و ارائه اطلاعات دقیق وجود ندارد. خانه كتاب معمولاً با 3 ماه تأخیر گزارش‌های خود را، از میزان فروش منتشر می‌كند كه علتش تفاوت فصل‌ها و آغاز سال در ایران و اروپا است.
همچنین، طی روزهای گذشته رئیس اتحادیه ناشران و كتابفروشان تهران، از خسارت 90 درصدی ناشران و كتابفروشان در ایام كرونا خبر داده و تخمین‌های مالی صورت گرفته را در این زمینه، رقمی بالغ بر 400 میلیون تومان را برآورد كرده است.
با این‌همه، وجود تحلیل‌هایی از این‌دست، در بازار كتاب ایران می‌توانست نسخه و راهكاری برای تدوین برنامه كاری، پیش روی ناشران باشد تا طی ماه‌های آینده بتوانند برنامه كاری خود را تنظیم كنند. اما نبود برنامه برای تولید اطلاعات كاربردی در موسساتی مانند خانه كتاب و بسته‌بودن دست مؤسسات خصوصی برای حركت در چنین‌مسیری اساساً مسیر تدوین استراتژی و بازاریابی هوشمند در نشر ایران را بسته و اساس هیچ‌پژوهشِ به‌روز و كاربردی یا داده‌های آماری درباره رفتار مطالعاتی ایرانی‌ها در این ایام وجود ندارد.
استفاده از آمار و اطلاعات خانه كتاب درباره وضعیت نشر طی سال‌های اخیر، همواره با حواشی زیادی همراه بوده است. با وجود اینكه بسیاری از این‌داده‌ها به‌صورت رایگان در اختیار مخاطب قرار نمی‌گیرند، اما در كاربردی بودن و پرداختن به موضوع بسیاری از آنها، تردیدهای جدی وجود دارد.
در كنار این‌مساله، سیستم جامع و همگرایی نیز بین ناشران ایرانی، برای گردآوری اطلاعات كاری صنعت نشر در ایران وجود ندارد و بسیاری از آنها، به‌نوعی برپایه تجربه خود و نه بر اساس اطلاعات و آمار و تحلیل‌های صحیح بازاریابی دست به انتخاب، تولید و عرضه محتوا می‌زنند كه همین‌مساله ریسك و خطر این فعالیت اقتصادی را در بازار ایران بالا برده است.
با این همه به نظر می‌رسد كه طی ایام پساكرونا، روزهای بسیار خاص و سختی پیش روی ناشران ایرانی قرار خواهد داشت و در این‌میان البته آنهایی تاب خواهند آورد كه قدرت تحلیل و پیش‌بینی بازار و رفتار مخاطبان را داشته باشند.
منبع :مهر
