جشن همتای واژه (عید) در زبان های ایرانی (جشن) یا (یسن) است. از ریشه YAZ به معنای ستایش، نیایش و پرستش؛ (ایزد) به معنای ستایش شده و نیایش شده نیز از همین ریشه است. (جشن) واژه ای ایرانی، مذهبی و بسیار كهن است.
این واژه كه باری گران از معناها و سنت های ویژه ایرانی را بر دوش دارد، در اصل عبارت بوده است از برپایی مراسم نیایش و سپاس به مناسبت رخداد یك پیروزی، یك واقعه اجتماعی یا یك معجره آسمانی كه سودی برای اجتماع داشته باشد. مردم به هنگام برپایی بزرگداشت گردهم جمع می آمدند و خدای را با مراسم ویژه مذهبی نیایش می كردند، و این نیایش و سپاس همه ساله به عنوان قدرشناسی از موهبتی كه از سوی خداوند ارزانی شده بود تكرار می گردید.
این مراسم با رقص های مذهبی و سرود و موسیقی نیز همراه بوده است. آن چنان توده هایی از آتش برپا می داشتند و در كنار آن صدها و هزارها اسب و گاو و گوسفند قربانی می كردند. آن گاه سهمی از قربانی به آتش داده می شد و باقیمانده آن میان مستمندان و نیایشگران پخش می گردید و با همین گوشت قربانی سور و مهمانی برگزار می شد. همین جشن ها در دوره های مختلف زندگانی اقوام ایرانی، آغاز سال را اعلام می كردند.
جشن عید نوروز
این جشن از كهن ترین جشن های ایرانی است كه پژوهشگران بنیاد آن را هند و ایرانی ندانسته اند، بلكه با قید احتمال آن را به اقوام بومی نجد ایران پیش از مهاجرت و آریاییان، منسوب می دانند. همچنین دو جشن مهرگان و نوروز از طریق سومریان به بین النهرین راه یافته و در آنجا دو جشن (ازدواج مقدس) و (اكیتو) را پدید آورده كه بعدها در بین النهرین این هر دو جشن به صورت جشنی واحد در آغاز سال نو برگزار گردیده، ولی در نجد ایران همچنان تا دوره اسلامی به صورت دو جشن مستقل بر قرار مانده است. بنابراین سه جشن «نوروز»، «مهرگان» و «سده» بیشتر در زمره اعیاد ملی ایرانی قرار می گیرند تا جشن های مذهبی.
نوروز و فروهر
ماه فروردین به فـَرَوَهرها و یا فروشی ها تعلق دارد. جشن نوروز نیز نمادی از سالگرد بیداری طبیعت از خواب زمستانی است كه به رستاخیز و حیات منتهی می شود. فروهر یكی از نیروهای غیر مادی در وجود انسان است و نوعی همزاد آدمیان كه پیش از آفرینش مادی مردمان در جهان مینوی به وجود می اید و پس از مرگ آدمیان نیز دوباره به جای نخستین خویش باز می گردد. در عقاید باستانی تر، ایرانیان تنها قهرمانان را دارای فروهر می دانستند، اما بعدها پرهیزگاران نیز از این موهبت بهره مند می شوند. آنان سالی یكبار برای دیدار بازماندگانشان به خانه های خویش فرود می آیند و ورود آنان بركت را به همراه خواهد داشت، آن زمان كه خانه را پاكیزه و درخشنده ببینند. ولی چنانچه آن را آشفته در هم و پاكیزه نشده بیابند بركت برای آن نخواسته، آن را رها می كنند. حضور فروهرها از طلیعه فروردین و نوروز آغاز می شود و تا دهم فروردین و به روایتی تا نوزدهم آن ادامه می یابد از این جهت مراسم آتش افروزی بر بالای بام ها انجام می پذیرفته تا راه خانه ها را به فروهرها نشان دهند.
نوروز كوچك و نوروز بزرگ
عنوان نوروز در فرهنگ ایرانی به دو روز تعلق داشته است. یكی روز اول فروردین، كه خورشید به برج حمل می رسد و به آن نوروز كوچك یا (عامه) می گویند و دیگری نوروز بزرگ یا (نوروز خاصه) است كه روز خرداد از ماه فروردین است. گفته اند: نوروز سالروز آفرینش جهان و انسان است و نوروز بزرگ روزی است كه در آن جمشید بر تخت نشست و خاصان را طلبید و رسم های نیكو گذاشت، و گفت خدای تعالی شما را خلق كرده است. باید كه به آب های پاكیزه تن را بشویید و غسل كنید و به سجده و شكر خدا مشغول باشید و هر سال در این روز به همین دستور عمل نمایید.
نوروز و آب
همه نیكی ها چون از ابركران (عالم اعلی) به گیتی آید، به خرداد روز آید. باشد كه همه روز آید، اما آن روز بیش آید. پیداست اگر آن روز بر تن جامه ای نیكو بدارند. و بوی خوش بویند و مروای نیك تفأ ل كنند و... آن سال نیكویی بدیشان رسد و بدی را از ایشان دور می سازد. از آنجا كه نوروز در آغاز فصل بارش باران های بهاری قرار دارد می توان ردپای اردویسور اناهید را نیز در آن یافت. اردویسور اناهید الهه آب است. اوست كه به فرمان اورمزد از آسمان باران، برف و تگرگ را فرو می باراند. سبب این كه ایرانیان در نوروز غسل می كنند آن است كه این روز به الهه آب تعلق دارد. از این رو، مردم در این روز هنگام سپیده دم از خواب برمی خیزند و با آب قنات و حوض خود را می شویند و گاهی نیز آب جاری بر خود از راه تبرك و دفع آفات می ریزند. و در این روز مردم به یكدیگر آب می پاشند و درباره سبب این كار برخی گفته اند علت آن است كه در كشور ایران دیرگاهی باران نبارید و سپس ناگهان سخت ببارید و مردم به آن باران تبرك جستند و از آن آب به یكدیگر پاشیدند و این كار همچنان در ایران مرسوم بماند.
نوروز پیروز
نوروز همچنین نمادی است از پیروزی نیكی بر بدی. از همین رو آیین نیایش رپیثون در نوروز برگزار می شود. (رپیثون ) سرور گرمای نیمروز و ماه های تابستان است. با یورش دیو زمستان به زمین رپیثون به زیر زمین فرو می رود تا با گرم نگاهداشتن آب های زیرزمینی، گیاهان و ریشه درختان را از مرگ نجات بخشد. بازگشت سالانه او در بهار نمادی است از پیروزی نهایی خیر بر شر، به همین مناسبت جشن و نیایشی ویژه در مراسم نوروزی به ایزد مذكور تعلق داشته است.
نوروز و سلیمان
در روایات ایرانی آمده است كه چون سلیمان بن داوود انگشتر خویش را گم كرد سلطنت از دست او بیرون رفت. اما پس از چهل روز بار دیگر انگشتر خود را بازیافت و پادشاهی و فرماندهی به او بازگشت و مرغان به دور او گرد آمدند، و ایرانیان گفتند: نوروز آمد.
نوروز روز دین و روز پادشاهی
در ماه فروردین، روز خرداد، فریدون جهان را تقسیم كرد. روم را به «سلم»، تركستان را به «تور» و ایرانشهر را به «ایرج» داد، كیخسرو و سیاوشان را به لهراسب سپرد، زردشت دین مزدیسنان را از اورمزد پذیرفت و كی گشتاسپ شاه دین را از زردشت و در این روز پشوتن رواج دین خواهد كرد. و نیز روایت شده است كه كوروش پس از پیروزی بر بابل، پسر خود كمبوجیه را در جشن نوروز گموك بابلی به عنوان پادشاه بین النهرین معرفی كرد.
منبع: پایگاه اطلاع رسانی حوزه
