در برنامه ی شنیدنی های تاریخ شب گذشته تحولات موجود افسانه ای « پری » در طول تاریخ بررسی شد .
در تاریخ داستانهای كهن همواره از موجودی به نام پری یاد شده است . این نام از اوستا تا قصه های عامیانه ی مادربزرگها بارها تكرار شده است . پری موجودی افسانه ای و فریبنده است كه برای قرنها در ذهن و اندیشه و تاریخ ایرانیان زنده مانده . در طی قرنها شخصیت او بارها دگرگون شده و گاه مظهر هر گونه پلیدی و بدخواهی است و گاه چون فرشته .
داستانهای پریان بخشی از ادبیات بسیاری ازمردم جهان را تشكیل می دهد كه برخی از ویژگی های پریان در ادبیات انها شخصی است مانند اینكه پریان با جادوی خود ویژگی های نیك یا بد را به نوزادان می بخشند از آینده خبر می دهند دارای كاخ ها و سفره های رنگین هستند ، اشیاء و اشخاص را با جادوی خود به صورتهای گوناگون در می آورند و گنج و سرمایه ی سرشار دارند كه به دیگران می بخشند . این ویژگی ها در قصه های عامیانه ی فارسی كم و بیش دیده می شوند .
پری در ادب فارسی گاهی به معنای فرشته و متضاد نامهایی مثل دیو و اهریمن به كار رفته است و در بسیاری از موارد هم با جن هم معناست چنانكه در مرزبان نامه آمده معظمان یعنی افسونگران و جن گیران پری را در شیشه می كنند . در برخی ترجمه های فارسی كهن قرآن نیز واژه ی جن به پری ترجمه شده .
در شعر فارسی به اینكه پری همانند جن با جنون و دیوانگی مرتبط است اشاره شده است . تركیباتی هم نظیر پری افسای ، پری بند ، پری خوان ، پری سای و پری گرفته به معنای جن گیر است . در نزد عامه پریان را گاهی خوبان یا از ما بهتران می گویند و معتقدند زیر درختان در كنار چاه ها و چشمه سارها نباید خوابید زیرا ممكن است آدمی پری زده شود . در روزگاران دور برای درمان پری زده به راهنمایی غیب گو در مكانی مانند سایه ی درخت و كنار چشمه سار و زیر زمین و آب انبار سفره ای پارچه ای به رنگ سبز یا سفید، آرد ، نمك ، شمع و آینه می گستراندند و اورادی می خواندند . این رسم كه سفره سبزی كردن نام داشت اكنون تقریبا منسوخ شده است .
در اعتقادات ایرانیان كهن دو تصور كهن وجود داشت یكی تصور منفی كه بر طبق اعتقادات زرتشتی پری را پلید و اهریمنی می دانست و دیگری تصوری كه پری را الهه ی عشق و باروری می دانست و جنبه ی قداست به پری می داد .
پری در آغاز و در دوره ی تاریخ اساطیری ایران از ایزد بانوان باروی وزایش بود كه دردین زرتشتی مزد یسنا جنبه ی اهریمنی گرفت و به صورت موجودی فریبكار و ناخجسته درآمد . پریان در اوستا موجوداتی اهریمنی و نابكارند زیرا به صورت ستارگان دنباله دار در میان زمین و آسمان می پرند و ستاره ی تشتر آنها را در هم می شكند هم چنان كه در اوستا تشتر در برابر پری خشكسالی نیز پایداری كرده و او را شكست داده است .
موش پری یكی دیگر از پریانی است كه نامش در اوستا آمده و دیگری پری خناسی اتی است كه گرشاسب پهلوان مشهور با او ارتباط داشته و در جای دیگر آمده است كه پری از موجودات اهریمنی است كه نامش در كنار نام جادو آمده است .
برخی از اسطوره شناسان ایرانی معتقدند كه روزگارانكهن پیش از دین زرتشت پری در اصل ایزد بانوی باروری و زایش بود كه تولد فرزندان ، بركت و فراوانی نعمت ، جاری شدن آبها و رویش گیاهان به نیروی او بستگی داشت . ظاهرا پری پیش از ظهور دین زرتشت ستایش می شد اما با دین آوری زرتشت ودر پی آن دگرگونی های اجتماعی در اعتقادات زرتشتیان به صورت موجودی زشت و اهریمنی در آمد با وجود چهره ی اهریمنی پری در دین زرتشتی پری در ادب فارسی مظهر زیبایی است چنانكه شاعران معشوق خود را پری مثال زدند و پری در كنار واژگانی چون حوری ،ماه ، گل و سرو كه زیبایی او را وصف می كنند و در شعر غنایی فارسی بسیار به كار رفته است.
