برخی از سفرنامه ها در تاریخ به عنوان سندی برای شناخت اقوام، استفاده شدند و سفرنامه كارپن كه حاصل مشاهدات او از كشور مغولستان است یكی از بهترین نمونه هاست.
نویسنده : مهرنوش محتشمی
ژان دوپلان كارپن در اواخر قرن 12 میلادی به دنیا آمد. او از نخستین شاگردان " سن فرانسوا داسیز " بود و به فرمان او در سال 1221 میلادی به آلمان فرستاده شد تا در بنیانگزاری فرقه فرانسیس در ایالت ساكسون فعالیت كند. بعد از آن به اسپانیا رفت و در سال 1232 میلادی به آلمان بازگشت و تا 7 سال بعد در سمت رئیس كشیشان و بنا به قولی در مقام وزیر استان ساكس به انجام وظیفه مشغول بود.
در روزگار كارپن، یورشهای مغولان در سراسر جهان هراس و اضطراب ایجاد كرده بود. آنها قوم ناشناخته ای بودند كه به ناگاه و با بی رحمی و خونریزی فراوان در حال پیشروی بودند. پاپ اعظم اینوسان چهارم كه خود را سرپرست مردم و فرمانروایان مسیحی می دانست نیز آشفته خاطر و از خطر حمله مغولان نگران بود. از سوی دیگر در همین زمان به سبب كاهش روابط تجاری با آسیای میانه و چین ، تعداد انگشت شماری بودند كه از اوضاع اجتماعی و سیاسی و جغرافیایی مغولستان خبر داشته باشند . سرانجام پاپ اینوست چهارم در سال 1245 میلادی تصمیم گرفت هیئتی از مسیحیان زبده فرقه ای دومینیكن و فرانسیسی را به مغولستان اعزام كند كه در راس این هیئت ، ژان دوپلان كارپن قرار داشت .
كارپن مردی كاردان و مورد اعتماد و آشنا به زبانها و آگاه از مسائل اروپای شرقی بود. سفر پر ماجرای كارپن و بازگشت او از مغولستان حدود دو سال و نیم طول كشید . گزارش مفصل او به پاپ بعد از این سفر با نام " تاریخ مغولان" در نسخه های خطی گوناگون به جای مانده است . سفرنامه كارپن شامل 9 بخش است كه در آن به كشور تارتارها و مردم و اعتقادات آنها و نوع جنگیدن و آرایش سپاهیان پرداخته شده است . كارپن هدف خود را از نوشتن كتاب سفرنامه اش، چنین نوشته است :
" خواست حضرت پاپ و كاردینال های بزرگوار بر این بود كه نخست پیش تاتارها به سفارت برویم تا از قصد واقعی آنها آگاه شویم و مسیحیان را نیز آگاه كنیم ."
در بازگشت كارپن از مغولستان، خان بزرگ گیوك طی نامه ای تهدید آمیز از پاپ و همه پادشاهان اروپا درخواست می كند كه به بارگاه او برای ادای احترام بیایند و نیز آنها را به اطاعت امپراطوری مغول فرا می خواند . متن این نامه به زبان فارسی ست كه می تواند نشاندهنده اهمیت زبان فارسی و فرهنگ ایران در آن روزگار باشد .
درباره ارزش تاریخی سفرنامه پلان كارپن می توان چنین گفت كه جدای از داستانهای شگفت انگیز و غیر واقعی كه او در سفرنامه اش از زبان دیگران روایت می كند و پاره ای نكات مبهم و اشتباهات تاریخی، سایر بخشها و مطالب او كه حاصل مشاهدات عینی ست برای تحقیق در زندگی مغولان قابل اعتماد و اعتناست .
