تالابها و اثر بخشی زیست بومی آنها در ایران

تهیه متنظیم : مینا خاندانیها

تالاب ها به عنوان یكی از بارزترین زیبایی های خلقت، مفیدترین اكوسیستم های طبیعت به شمار
می روند، این زیستگاه های حیاتی و متنوع از جمله نظام های حیات بخشی هستند كه مطلقا جایگزین ندارند؛تالاب ها و اكوسیستم های آبی كشور به منزله سرمایه های با ارزشند كه تنظیم آب های زیرزمینی در محیط پیرامون، تعدیل میكروكلیما، شكار، صید پرندگان آبزی و ماهیان، تأمین منابع تعلیف دام و همچنین حصیر بافی و غیره ، در گرو حفاظت منطقی از آنهاست. هفته ی منابع طبیعی شاید فرصتی است كه دقیق تر به محیط زیستمان توجه كنیم .با آقای مسعود باقرزاده كریمی معاون امور تالابها در دفتر زیستگاهها و امور مناطق محیط زیست سازمان حفاظت زیست درباره ی تالابهای كشور و وضعیت آنها گفتگو كردیم .
****آقای باقر زاده درباره تالابهای ایران توضیح دهید .
تالابهای ایران از نظر شكلی تنوع بسیاری دارند چرا كه تنوع اقلیمی زیاد كشور و وجود دریاهای آزاد در جنوب و شمال باعث شده كه تنوع تالابها زیاد باشد .جالبه بدانید در كل دنیا 42 نوع تالاب شناخته شده كه این تالابها را در سه دسته جای داده اند ؛ تالابهای ساحلی – دریایی ، تالابهای خشكی و تالابهای مصنوعی . مجموع این سه نوع ، 42 گونه تالاب را در جهان شكل داده كه از این مجموع در ایران به تنهایی 41 نوع از این تالابها وجود دارد و ما انواع این تالابها را در ایران مشاهده میكنیم ، این فرصت خوبی برای نشان دادن ارزش جایگاه كشور در وجود تالابهای متنوع است .
ولی به طور كلی تالابهای ایران را به 4 دسته تقسیم میكنیم 1- تالابهایی كه در سواحل جنوبی گسترش پیدا كردند مثل جنگلهای حرا ، صخره های مرجانی ، رودخانه ها و پهنه های گلی .
دسته ی دوم، تالابهایی هستند كه در سواحل خزر گسترده شدند مثل تالاب انزلی و میان كاسه ،
دسته ی سوم تالابهایی هستند كه در خشكی واقع شده اند و در پهنه ی كویری و بیابانی ایران هستند . مثل گاوخونی ، دیاچه ی بختگان ، پریشان و سایر تالابهای منطقه ی كویری ایران .
ودر نهایت چهارمین دسته از تالابهای كشور ، تالابهای كوهستانی هستند كه در مناطق مرتفع و رشته كوههای البرز و زاگرس گسترش پیدا كردند . كه دریاچه ی ارومیه و دریاچه ی كهر و سایر
دریاچه های كوهستانی كشور شامل این تالابها هستند .

**** آقای باقر زاده در سالهای اخیر شاهد خشك شدن برخی تالابها در كشور هستیم . دلیل اصلی خشك شدن این تالابها چیست ؟چه قدر خشك شدن این تالابها به دلیل مداخلات انسانی است و چه قدر به اقلیم و جغرافیا ی منطقه مربوط میشود ؟
با دسته بندی كه در بخش قبل توضیح دادم باید بگویم تالابهایی كه بیشتر تحت تاثیر خشكی قرار میگیرند ، به ویژه تالابهای پهنه ی بیابانی و نیمه بیابانی كشور و تالابهایی كه در فلات مركزی گسترش پیدا كردند مثل تالاب گاوخونی ، بختگان ، جازموریان و سایر تالابها ، اینها مجموعه هایی هستند كه به دلیل كمبود آب شاهد آسیب بیشتری در دهه های اخیر بوده اند و عوامل اقلیمی چون افزایش دما و كاهش بارش ها از دلایل اقلیمی كمبود آب یا خشك شدن این تالابها بوده . اما دلیل دوم كه مهم تر است
استفاده ی بی رویه از منابع آبهای زیر زمینی و سفره های زیر زمینی در بالا دست است . توجه داشته باشید كه تالابهای مناطق بیابانی كشور چندین برابر بارش تبخیر میشوند به عنوان مثال در تالاب گاوخونی سالی بیش از 500 میلی لیتر تبخیر داریم در صورتیكه میزان بارش در این تالاب به 100 میلی لیتر هم نمیرسد و گاوخونی كاملا به زاینده رود وابسته است اگر باران و برفی اتفاق بیفتد گاوخونی سیراب میشود در نتیجه میبینیم كه استفاده از رودخانه ی زاینده رود در بالا دست گاو خونی سبب شده آب كمتری به این تالاب برسد و این تالاب دوره های خشكی طولانی تری را تجربه كند .

***** آقای باقر زاده چالشی كه در ماهها و روزهای گذشته با آن مواجه بودیم گرد و غبار استان خوزستان بود كه برخی از دلایل اصلی این گرد و غبار را خشك شدن تالاب هورالعظیم میدانستند . واقعا چه قدر گرد و غبار استان خوزستان به خشك شدن این تالاب مربوط میشود ؟
اجازه بدهید كمی درباره مساحتها صحبت كنیم . تالابهای بین النهرین كه بخش عمده ی آن در كشور عراق واقع شده و تنها بخش كوچكی از آن تحت عنوان هورالعظیم در محدوده ی كشور ما قرار دارد 900000 هكتار را تشكیل میدهد از این مقدار تنها 60000هكتار تحت عنوان هور العظیم است كه یك سوم آن داخل خاك كشور ماست و دوسوم آن در كشور عراق واقع شده .یعنی مساحتی در حدود 35000 هكتار از تالاب هورالعظیم در خاك ایران قرار گرفته و تقریبا از آن تالاب 900000 هكتاری تنها
هور العظیم باقی مانده است یعنی بیش از 90 درصد از تالاب در خاك عراق از دست رفته است پس قاعدتا این مساحت كمی كه در داخل كشور خشك شده نمیتواند دلیل اصلی گردو غبار در خوزستان باشد البته قطعا بی تاثیر نیست چون وقتی بادهای محلی جریان میابد این گرد و غبار بلند شده و عرصه های محلی را تحت تاثیر قرار میدهد جالب است بدانید در تهران منشاء گرد و غبار ناشی از خشك شدن تالاب صالحیه در نظر آباد است كه در كنار تهران قرار دارد .در حقیقت وقتی تالابها خشك میشوند با بروز یك باد محلی گرد و غبار تالابهای اطراف را تحت تاثیر قرار میدهد . اما این طور نیست كه یك تالاب همه جا را تحت تاثیر قرار دهد . تالاب هورالعظیم هم در گرد و غبار خوزستان موثر است اما بیابانهای اطراف اهواز تاثیر بیشتری در ایجاد گرد و غبار خوزستان دارند و كاملا به جهت باد بستگی دارد .
****چرا تالابها منشا ء گردو غبار هستند ؟

تالابها در گودترین قسمتها هستند و رودخانه ها كه از كوهستانها سرچشمه میگیرند و به سمت پایین سرازیر میشوند رسوب رودخانه ها را با خود به همراه می آورند و آنچه در تالابها ته نشین میشود ریزترین ذرات این رسوبات است ، بنابراین وقتی تالابها خشك میشوند ما با فضایی مواجهه هستیم كه در آن انباشت زیادی از ریزدانه ها یا ریزگردها وجود دارد ، چون این ریزگردها سیال هستند باد به راحتی آنها را جابجا میكند .
پس ببینید اهمیت تالابها تنها به خاطر تنوع زیستی آن یا به خاطر تامین غذای مردم منطقه نیست بلكه تالابها برای حفاظت از سیلابها و خشكسالی و گرد و غبار حائز اهمیت هستند . به عبارت دیگر حفظ و ماندگاری تالابها نشانه ی توسعه پایدار در یك منطقه است ، اگر میخواهید بدانید منطقه ای در آینده توسعه پایدار خواهد داشت یا نه تالابهای آن منطقه را بررسی كنید . چون تمام آلودگی ها و مشكلات خود را در تالابها نشان میدهد و هر اتفاقی كه بیفتد اثر آن را در بلند مدت مشاهده خواهید كرد .
**** آقای باقر زاده وظیفه ی مردم در این میان چیست ؟
ببینید برای حفاظت از تالابها باید یك مثلثی همخوان شكل بگیر د كه یك ضلع آن عوامل اجرایی و مدیریت دولت است ، ضلع دیگر آن مسائل قانونی است و ضلع سوم آن مردم و مشاركت مردم است .
اجازه بدهید یك مثال درباره هورالعظیم در اینجا مطرح كنم در این منطقه عده ای از مردم كه كشاورزی میكنند از خشك شدن و پس روی تالاب گله مند نیستند چون برخی از آنها این قسمتها را شخم زده و كشت و كار میكنند یعنی با پس روی تالاب برای آنها عرصه ی كشاورزی فراهم میشود اما در همین منطقه عده ای از مردم كه به صیادی مشغول هستند معتقدند هور العظیم باید پر آب بماند .بنابراین مردم باید تكلیف خود را با تالاب بدانند . آیا میخواهند تالاب پر آب باشد یا از بین برود ؟
این خیلی مهم است . به نظر شما در دریاچه ی ارومیه چه اتفاقی افتاد ؟
سهم آب دریاچه ی ارومیه صرف توسعه باغات و بخش صنعتی شد كه جنبه ی تولیدی نداشت و جنبه ی تفریحی و تفرجی داشت و در گذر زمان دریاچه ی ارومیه با مشكل مواجه شد.
در نتیجه در این زمینه باید اطلاع رسانی و فرهنگسازی شود باید به سمتی حركت كنیم كه خواسته ی مردم همسو با حفاظت از تالابها باشد نه در تضاد با یكدیگر.