فصلی از یك رمان: «جاده جنگ» اثر منصور انوری «جاده جنگ»

درباره ی نویسنده: منصور انوری متولد 1334 توابع نیشابور، نویسندگی را ابتدا با داستان كوتاه در سال 1364 آغاز و ادامه آن مجموعه داستانی مصافحه با ارواح ( انتشارت نیستان )، 2- جاده جنگ ( مجموعه 12جلدی ). 3- از عشقاباد تا عشق آباد ( 2 جلدی ) ( جاده جنگ و از عشقاباد تا عشق آباد را سوره مهر چاپ و حوزه هنری حمایت كرده است ). 4- كتاب بر فراز آشیانه عنقا- درباره شهید كاوه - كه 3 جلد آن نگارش یافته و 2 جلد آن چاپ شده است ( بنیاد حفظ آثار و انتشارات صریر پشتیبانی و چاپ كرده اند . 5- قربانگاه عشق ( بیوگرافی شهدای خراسان )
رمان 10 جلدی «جاده جنگ» نوشته منصور انوری كه توسط انتشارات سوره مهر چاپ و منتشر شده است، مزه شیرین موفقیت در جشنواره‌های ادبی را با برگزیده شدن در دوره چهاردهم جایزه «كتاب فصل» و هشمتین دوره جایزه «قلم زرین» چشیده و در نهایت با برگزیده شدن در چهارمین دوره جایزه جلال آل احمد در حوزه كتاب ركورد كسب جوایز ادبی، از نظر ارقام جوایز را شكست.
در یك نگاه كلی، داستان این اثر، از روز سوم شهریور 1320 و ماجرای هجوم روس‌ها از شمال شرقی خراسان به ایران و اشغال ایران توسط متفقین آغاز می‌شود و با پایان جنگ تحمیلی عراق علیه ایران به پایان می‌‌رسد. البته در جلدهای میانی این مجموعه واقعه 15 خرداد 1342، فعالیت‌ مبارزاتی گروه‌های اسلامی، تظاهرات مردمی، پیروزی انقلاب اسلامی، خرابكاری های گروهك های ضد انقلاب در كردستان هم به تصویر ‌كشیده می شود.
نویسنده درباره تقسیم حوادث داستانی در جلدهای 10 گانه اثر خود به نكته اشاره كرده كه 7 جلد نخست این اثر به جریان حضور روس ها در ایران اختصاص دارد و در جلدهای بعدی حادثه 15 خرداد 1342، مبارزات و پیروزی انقلاب اسلامی و چگونگی آغاز و پایان جنگ تحمیلی مد نظر قرار می گیرد.
قهرمانان اصلی داستان دو شخصیت مرئی و نامرئی هستند كه در واقع این دو شخصیت دوست هستند و وقتی روس ها به ایران حمله می كنند شخصیت نامرئی به نام "مرگان" در ابتدای هجوم متفقین به مدت 9 ساعت و به تنهایی در تنگه باج‌گیران این جاده با آنها مبارزه كرده است. این شخصیت كه نامرئی است شروع به ضربه زدن به منافع روس ها می كند. شخصت مرئی هم یك سرجوخه ژاندارمری با نام سیدرضا شریفی است كه به یك افسر زن تاجیك كه در ارتش روسیه خدمت می كند علاقمند می شود. این خانم كه عالیه نام دارد دانشجوی پزشكی است كه در ارتش خدمت می كند و بعد با هم فرار می كنند. سید رضا 35 سال از كشور خارج می‌شود و به این بهانه، در قسمتی از رمان حضور ندارد و دوباره در روز‌های آغاز جنگ تحمیلی در حالی كه پیرمردی است به ایران برمی گردد و به خرمشهر می‌رود و مجددا به داستان بازمی‌گردد. در مجموع، شخصیت‌پردازی نامریی و انتخاب نام مَرگان برای قهرمان این رمان كه مانند روح در تمام نقاط حاضر بوده و حس مرگ‌آور برای سربازان روسی به همراه داشته، یكی از نقاط مثبت رمان جاده جنگ است. علاوه بر این دو شخصیت مرئی و نامرئی، در حدود 100 شخصیت دیگر هم در این مجموعه وجود دارد كه به فراخور زمان وارد صحنه می شوند.

اغلب موضوعات رمان جاده جنگ واقعی و مستند است. فقط در ابتدای رمان به دلیل كمبود اسناد این رقم كاهش یافته ولی با این حال 50 تا 60 درصد واقعیت این دوره باز هم واقعی است و به همان صورتی كه در تاریخ آمده دراین رمان آمده است. در واقع استخوان بندی اصلی رمان واقعی و مستند است و می توان این رمان را خلاصه ای از نیم قرن حوادث و رویدادهای ایران دانست. فضای اصلی این رمان هم كل كشور است اما با توجه به حوادثی كه در دوره جنگ جهانی دوم و با تجاوزات روسیه به خراسان روی داد این رمان از خراسان شروع می شود و به خراسان هم ختم می شود. درباره عنوان رمان جاده جنگ هم، نكته اصلی اشاره ای است به استفاده ای كه متفقین در زمان جنگ جهانی دوم از موقعیت استراتژیك ایران كردند و مهمات و ادوات نظامی را برای كمك به روس ها از این جاده شاهرود به روسیه فرستادند و عملا این جاده به پل پیروزی متفقین در این جنگ منجر شد. بعدها دوباره این جاده نقش مهمی در دوره انقلاب ایفا كرد. در واقع این جاده كنایه و نمادی است از اینكه جنگ هیچ گاه تمام نمی شود و ادامه دارد.
اگرچه مجموعه جاده جنگ سوژه اصلی و یكسانی را در تمام جلدها دنبال می‌كند، اما هر جلد از داستان مستقلی برخوردار است كه می ‌توان درباره هر یك از آن‌ها به صورت مستقل نظر داد. منصور انوری در رمان جاده جنگ از زوایای گوناگون به حوادث تاریخی پرداخته كه در كتاب‌های دیگر كمتر به چشم می ‌خورد. او توانسته به خوبی آن‌ها را در این مجموعه انعكاس دهد و جذابیت‌های بسیاری را برای مخاطب ایجاد كند.


البته اغلب رمان‌ها از آغازی تكراری برخوردارند كه این تكرار در رمان جاده جنگ دیده نمی ‌شود. به ویژه نقطه آغاز جلد سوم كه زیبا و نوآورانه و با وصف فضای قهوه‌خانه‌های جاده مشهد- قوچان كه پاتوق روس‌ها بوده، نوشته شده و نویسنده پرداخت مناسبی از افراد حاضر در این قهوه‌خانه‌ها و گرایش‌های آن‌ها ارایه داده است. با این حال، اگرچه این اثر از روایت خطی برخوردار است، اما به دلیل برخی از ریزه‌كاری‌ها مانند برگشت به عقب و زندگی شخصیت‌های قصه در طول رمان، برخی از حوادث به عنوان خرده داستان روایت شده‌اند. یادآوری این نكته هم خالی از لطف نیست كه داستان‌نویس معمولا امری ذهنی را توصیف می‌كند، اما به امور عینی نیز نیازمند است.
گزارش‌های دقیق و برخی از توصیف‌های انوری در رمان جاده جنگ گویای مطالعه‌ حاشیه‌ای است. در مجموع، رمان جاده جنگ در سبك كلاسیك نوشته‌ شده است و به دلیل به تصویر كشیدن برهه‌های تاریخی كشور در قالب مجموعه‌ای به هم پیوسته، برای بزرگسالان، تاریخ‌خوانی و برای جوانان جذابیت قهرمانان را همراه دارد.