نزدیك صد و پنجاه سال پیش زبان فارسی دومین زبان كلاسیك جهان شناخته شده است . اندكی دراین باره نقل كردیم و چون سخنی درازدامن است ، این بارهم همین سخن را دنبال می كنیم .
نویسنده : باقر خلیلی
خـراسان كهــن وفــرارود ( ماوراءالنهر ) بـراساس كـاوش ، پـژوهـش ویافـته هـای بـاسـتـان شـنـاســان سـرزمیـنی اسـت بـسیار باســتانی كـه از دیـرگـاه انسـان در آن زیسته اسـت .
ایـن سرزمین مهـد پـیدایـش یـكی از درخـشـان تـرین و كهـن تـریـن تمـدن‌های جهـان است و مردم آن تمـدن و فـرهـنگ چـنـدیـن هـزار سـالـه دارند و گنجـینه‌هـای فكـری و مـعـنـوی آن را در دوره های مخـتـلف به زبان هـا و گویـش‌هـای گوناگـون نوشته اند .
پـژوهـش‌هــای بسیار گویای این اسـت كه سرزمـین خـراسـان بـاســـتـان و فرارود زادگاه، خاستگـاه زبان دری ( فارسی ) بوده اسـت.
زبان دری ریشـۀ كهن دارد و در خـراسـان و فـرارود پـیش از اسلام به آن سـخـن می گفـتنـد.
به نوشتۀ « نرشـخی » در تاریخ بخارا : « مردم بخارا نماز فارسی خواندندی و عربی نـتوانسـتندی آمـوخــتن »
زبـان فارسی دری از دیـر زمـان تا كنون زبـان مشـترك و سـراسـری حـوزۀ تـمـدنی مـا بــوده اسـت.
« گـردیزی » در تاریـخ « زین الاخـبار » بیـش از هـزار سـال پیش چنیـن می نویسـد : « بهرام گور به هـر زبان سـخـن گفــتی ، به وقـت چـوگـان زدن پهـلوی گـفـتی و اندر حـربـگـاه تـركی گـفـتی و اندر مجـلـس با عامه دری گــفـتی »
امــا به گفتۀ زبان شناس افغانی « عـلی اكــــبرشهـــرستانی » زبان دری بار نخست در رئزگار بـهمـن پسر اسفنــدیار پـدید آمـده است . مؤلف
« هـفت قـلـزم » ، « فرهنـگ انتـدراج » ، « غـیاث اللـغات » و « برهان قـاطــع » هــمه هـمسان این روایت را آورده اند كه :
« در زمان بهمـن پسر اسپـندیار، چون مردم از اطراف عالم به درگاه او می‌آمدند و زبان همدیگر را نمی فهمـیده انــد، بهمن امــر كــرد كــه دانشمـندان ، زبــان فارسی فصیـح وضع كردند و آن را دری نام نهادند » مركــز فرمانروایی بـهمن شهر بلـخ و با پـرچـم‌هـای بلـند آراسته بود و آتشكــده بزرگ نوبهـار نیز در هـمان شهـر بـود.
بی گمان زبـان دری پــیش از اسلام در فرارود و خـراســان به كار بــوده و یـك شـبــه بدون ریشـــه و پیشـینـه در روزگار صفــاریـان و سـامـانیــان پدید نیآمده اسـت.
این زبان پیشـیـنه ای هزاران ساله داشـته اسـت و گر در مدتی كوتاه سـراسـر خراسـان را فرانمی گرفت و زبان عـلمی و ادبی نمی شد كه در آن شـعر و نـثر پا بگیرد . البـته تا سدۀ چـهارم هجـری زبان دری تنها در خراسـان و فرارود به كار بود .
در بارۀ خاستگاه زبـان دری نـظریـه‌هــا و دیــدگـاه‌هــا مخـتلف اسـت.
شـماری از زبان شـنـاسـان به ویژه ایـران شـنـاسـان در بارۀ خاسـتگاه زبان دری براین باورند كه پـارسی دری زبان دگرگون شدۀ پهـلوی سـاسـانی یعـنی زبــان مـردم فـارس اسـت كـه بـا هـجـوم عــرب خــراسـان و فرارود پخش شـده اسـت اما گــروهـی از زبـان‌شـنـاسـان و تاریخ نـگـاران برآنند كــه زبان دری دنبالۀ زبان پهــلوی اشكـانی اسـت چون اشكــانـیان خـود اهــل خـراسـان بــوده انــد .
