بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمنِ الرَّحِیمِ
إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْرِ
وَ ما أَدْراكَ ما لَیْلَةُ الْقَدْرِ
لَیْلَةُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ
شب قدر برترین و مهم‌ترین شب سال در فرهنگ اسلامی است. بنابر روایتی از پیامبر(ص)، شب قدر از موهبت‌های خدا بر مسلمانان است و هیچ‌یك از امت‌های پیشین از این موهبت برخوردار نبوده‌اند. در قرآن كریم، سوره‌ای كامل به توصیف و ستایش شب قدر اختصاص یافته و بدین نام (سوره قدر) خوانده شده است. در این سوره، ارزش شب قدر بیشتر از هزار ماه دانسته شده است آیات یكم تا ششم سوره دخان نیز به اهمیت و رخدادهای شب قدر می‌پردازد.
در روایات آمده است كه بهترین ماه، رمضان است و قلب ماه رمضان، شب قدر است. همچنین از پیامبر(ص) نقل كرده‌اند كه شب قدر، سَروَر شب‌هاست. بنابر منابع روایی و فقهی، روزهای قدر نیز همانند شب‌های آن گرانقدر و با فضیلت‌اند.
وقوع برخی حوادث همانند شهادت امام علی(ع) در دهه سوم ماه رمضان، بر اهمیت این شب‌ها، نزد شیعیان افزوده است و آنان در این شب در كنار اهتمام به اعمال مستحب مخصوص این شب‌ها، برای آن امام نیز سوگواری می‌كنند.
"قدر" در لغت به معنای اندازه و اندازه گیری است. "تقدیر" نیز به معنای اندازه گیری و تعیین است. "قدر" در اصطلاح عبارت از ویژگی هستی و وجود هر چیز و چگونگی آفرینش آن است. به عبارت دیگر، اندازه و محدوده وجودی هر چیز، «قدر» نام دارد.
بنابر دیدگاه حكمت الهی، در نظام آفرینش، هر چیزی اندازه ای خاص دارد و هیچ چیزی بی حساب و كتاب نیست. جهان حساب و كتاب دارد و بر اساس نظم ریاضی تنظیم شده، گذشته، حال و آینده آن با هم ارتباط دارند.
علامه شهید مرتضی مطهری در تعریف قدر می فرماید: قدر به معنای اندازه و تعیین است. از آن جهت كه حدود و اندازه و موقعیت مكانی و زمانی آنها تعیین شده است، مقدور به تقدیر الهی است.
"شب قدر" در قرآن با واژه "لیله القدر" ذكر شده است.
از این شب در سوره دخان با صفت مباركه یاد شده: " انا انزلنه فی لیله مباركه"
و در سوره قدر بهتر از هزار ماه دانسته شده است: لیله القدر خیر من الف شهر.
سوره مباركه قدر كه به منزله شرح و تفسیر آیات سوره مباركه «دخان» است، شش ویژگی برای شب قدر می شمارد:
الف. شب نزول قرآن است (إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَةِ الْقَدْر.ِ)
ب. این شب، شبی ناشناخته است و این ناشناختگی به دلیل عظمت آن شب است ( وَ ما أَدْراكَ ما لَیْلَةُ الْقَدْرِ)
ج. شب قدر از هزار ماه بهتر است. (لَیْلَةُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِنْ أَلْفِ شَهْرٍ)
د. در این شب مبارك، ملائكه و روح با اجازه پروردگار عالمیان نازل می شوند (تَنَزَّلُ الْمَلائِكَةُ وَالرُّوحُ فِیها بِإِذْنِ رَبِّهِمْ) و روایات تصریح دارند كه آنها بر قلب امام هر زمان نازل می شوند.
ه. این نزول برای تحقق هر امری است كه در سوره «دخان» بدان اشاره رفت (مِنْ كُلِّ أَمْرٍ) و این نزول - كه مساوی با رحمت خاصه الهی بر مومنان شب زنده‌دار است - تا طلوع فجر ادامه دارد (سَلامٌ هِیَ حَتَّی مَطْلَعِ الْفَجْرِ).
و شب قدر، شب تقدیر و اندازه گیری است؛ زیرا در این سوره - كه تنها پنج آیه دارد - سه بار «لیلة القدر» تكرار شده است و این نشانه اهتمام ویژه قرآن به مسئله اندازه گیری در آن شب خاص است.
مرحوم كلینی در كافی از امام باقر علیه السلام نقل می كند كه آن حضرت در جواب معنای آیه «إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیْلَةٍ مُبارَكَةٍ» فرمودند: «آری شب قدر، شبی است كه همه ساله در ماه رمضان و در دهه آخر آن، تجدید می شود. شبی كه قرآن جز در آن شب نازل نشده و آن شبی است كه خدای تعالی درباره اش فرموده است: «فیها یفرق كل امر حكیم؛ در آن شب هر، امری با حكمت، متعین و ممتاز می گردد .»آنگاه فرمود: «در شب قدر، هر حادثه ای كه باید در طول آن سال واقع گردد، تقدیر می شود؛ خیر و شر، طاعت و معصیت و فرزندی كه قرار است متولد شود یا اجلی كه قرار است فرارسد یا رزقی كه قرار است برسد و ... .»
به طور دقیق معلوم نیست شب قدر كدام شب است.
اهل سنت اعتقاد دارند كه طبق حدیث نبوی شب قدر در یكی از ده شب آخر ماه رمضان واقع شده است.
اغلب شب بیست و هفتم را شب قدر می‌دانند و در آن شب به دعا و شب‌زنده‌داری می‌پردازند.
در روایات شیعه آمده‌است كه شب قدر یكی از سه شب نوزدهم، بیست و یكم یا بیست و سوم ماه رمضان است كه احتمال شب بیست و سوم بیشتر است. در اصول كافی نیز آمده‌است كه تقدیر در شب نوزدهم و ابرام در شب بیست و یكم و امضا در شب بیست و سوم است.
شب قدر فرصتی است زرین و طلایی برای شستشوی آینه دل. این شب بهترین فرصت است تا خوبی‌ها را جایگزین بدیها، صلح و صفا را جایگزین اختلاف و تفرقه، احسان و نیكی را جایگزین ظلم و ستم، احسان به والدین را جایگزین عاق والدین و صله رحم را جایگزین قطع رحم نماییم. نیكو و شایسته است با صدقات قدمی در جهت آبادانی خانه آخرت برداریم و با اعمال نیك و خیر، ثواب دو چندان ببریم.
