: سفرنامه های سیاحان خارجی، اسناد ارزشمندی در شناخت تاریخ گذشته هر كشور هستند و در این میان " سفرنامه برادران شرلی" یكی از مهمترین منابع در مطالعه تاریخ دوره صفوی، به ویژه زمان حكومت شاه عباس اول است.
نویسنده : مهرنوش محتشمی
در بازنویسی تاریخ هر مملكتی "سفرنامه ها" یكی از مهمترین منابع هستند، به ویژه سفرنامه هایی كه توسط سیاحان خارجی به نگارش در آمدهاند، زیرا آنان با دیدی ناآشنا و غیربومی، تمامی جزییات مكانها، آدمها و وقایعی را كه دیده اند ذكر میكنند. یكی از مهمترین این سفرنامه ها، سفرنامه برادران شرلی است كه نخستین بار برای استفاده ناصرالدین شاه ترجمه شد و در زمان احمد شاه به همت علی قلی خان سردار اسعد و به اهتمام احمد مشیر به چاپ رسید .
سفرنامه برادران شرلی مجموعه ای از نوشته های راویان و همراهان این دو برادر در سفرشان به ایران و دیگر ممالك دنیاست و در حقیقت، این سفرنامه به دست خود آنان نوشته نشده است.
برادران شرلی یعنی آنتونی و رابرت كه هر دو لقب " سر " داشتند ، از نجبای انگلیسی بودند كه در جمادی الاول سال 1007 هجری، در عهد شاه عباس اول، به همراه 36 نفر به ایران آمدند.
در زمان صفویه، جنگ و جدالهای میان ایرانیها و عثمانیها از جمله وقایعی بوده كه مورد سوءاستفاده بیگانگان واقع شده و اروپائیان برای اینكه ایران را سپر بلای عثمانی سازند و از ایجاد نفاق بین مسلمین، بهترین بهره برداریها را بكنند، پس از یك دوره فترت تقریباً سی ساله دوباره به ارسال سفرا و ایلچیان پی در پی به دربار ایران اقدام كردند.
برادران شرلی در سفر خود بعد از عبور ممالك عثمانی به ایران آمده، قزوین، اصفهان و چند شهر دیگر را دیده و به خدمت شاه عباس میرسند و مورد محبت او قرار میگیرند.
در مدت اقامت در ایران، آنتوان شرلی مورد اعتماد شاه عباس قرار میگیرد. پادشاه تصمیم میگیرد او را با هدایای فراوان و گرانبها نزد ملكه انگلیس بفرستد و مراتب احترام خود را برساند اما شرلی به او پیشنهاد میدهد كه شاه عباس او را به عنوان سفیر نزد جمع سلاطین عیسوی بفرستد و با آنان عهد موافقت و اتحاد ببندد و از این راه نظر آنان را در باب جنگ با عثمانیها جلب كند.
شاه عباس موافقت میكند و در نتیجه، بعد از مدتی، آنتوان حركت كرده و برادرش، رابرت شرلی، كه در آن هنگام 18 ساله بود، در ایران میماند.
نویسندگان سفرنامه، كه از همراهان برادران شرلی در این سفر بودهاند، به ذكر تمام مسیرهایی كه از آن عبور كرده و چگونگی عبورشان پرداخته اند . همچنین آنان تنها به این اكتفا نكرده، از عادات و رفتار مردمان و ویژگیهای اجتماعی، رسمهای هر منطقه ای كه از آن عبور كرده اند نیز سخن گفته اند. در حقیقت یكی از ویژگیهای مهم این سفرنامه در ذكر این جزییات است، زیرا از خلال خوانش این توصیفات میتوان مشخصات فرهنگی- اجتماعی، جغرافیایی آن دوران را تا حدودی دریافت. در این سفرنامه از سر و وضع مردان و زنان ایرانی گرفته تا بیان ویژگی مكانها و كوچه ها و خانه ها و اعتقادات مردم همچون روزه گرفتن و ذكر امور مجاز و غیرمجازی كه شاه عباس حكم كرده است سخن به میان آمده است.
در مجموع، میتوان گفت در این سفرنامه با نكات جالب توجهی همچون ویژگیهای رفتاری شاه عباس در برابر بیگانگان، وضعیت رفاهی- اجتماعی ایرانیان آن زمان و در عین حال وضعیت دیگر سرزمینها نیز آشنا میشویم.
