با تشكیل دولت صفوی و برقراری نظام متمركز سیاسی به عنوان قدرتی جدید در دنیای اسلامی، كشور ایران در صدر نگاه موشكافانه اروپایی ها قرار گرفت. در این دوران سیاحان زیادی از ایران دیدن كردند كه یكی از آنها پیترو دلاواله بود.
نویسنده : مهرنوش محتشمی
با تشكیل دولت صفوی و برقراری نظام متمركز سیاسی به عنوان قدرتی جدید در دنیای اسلامی، كشور ایران در صدر نگاه موشكافانه اروپایی ها قرار گرفت. راه ادویه و كالاهای شرقی نیزالهام بخش توسعه طلبی تجاری اروپاییها بود از این رو، سیاحت و جهانگردی، به ویژه در شرق دور به عنوان موضوعی پرجاذبه در غرب شد. در این دوران سیاحان زیادی از ایران دیدن كردند كه یكی از آنها پیترو دلاواله بود.
دلاواله ، سیاح ایتالیایی در سال 995ق/1586م در خانواد ه های اصیل در رم متولد شد و تحصیلات خود را در رشته ادبیات و حقوق به پایان رساند. بر اساس آداب زمان، شوالیه گری آموخت و در نزاع بین پاپ پل پنجم و جمهوری ونیز بر سر مسائل مذهبی، در جرگه هواخواهان پاپ درآمد و با برقراری آشتی، در سال 1611م به ناوگان جنگی اسپانیا برای جنگ با دزدان دریایی در سواحل افریقا پیوست. اما بدون جنگ به رم بازگشت و در بند عشقی نافرجام شد كه بر سرنوشت آینده او اثر گذاشت و این از عوامل سیاحت آینده اوست. در نتیجه این شكست، دلاواله به ناپل رفت و طی مراسمی در این شهر لباس زائران را بر تن كرد. در واقع برای فراموش كردن شكست عشقی و ازطرف دیگر بر اثر تشویق دوست دانشمند خود، تصمیم مسافرت به مشرق زمین را گرفت. در سال 1614م به عنوان زیارت بیت المقدس به استانبول و قاهره و از آنجا به بیت المقدس و دمشق و حلب و بغداد سفر كرد. در بغداد به قصد مشاهده آثار تمدن قدیم بابلیها از شهر حله نیز دیدار كرد و پس از بازگشت به بغداد با دختری آسوری ازدواج كرد.
دلاواله در سال 1025ق/1617م از طریق قصرشیرین و همدان روی به اصفهان نهاد تا به خدمت شاه عباس درآید و شمشیر خود را در جنگ با تركان عثمانی در اختیار شاه ایران قرار دهد، اما به علت اقامت شاه عباس در شهر اشرف در مازندران راهی شمال ایران شد. شاه صفوی با جهانگرد ایتالیایی با مهربانی بسیار رفتار كرد و به همین دلیل او مدت پنج سال در خدمت شاه ایران بود.
در حقیقت، رفتار عالی شاه عباس با ارامنه و سایر مسیحیان و آزادی كاملی كه آنان در به جای آوردن آداب و رسوم مذهبی خود داشتند چنان این جهانگرد را تحت تأثیر قرار میدهد كه او در این باره زبان به تعریف و تمجید از شاه ایران میگشاید و از شاهزادگان كشورهای غرب كه باوجود هم كیشی و همخونی، نسبت به آزار و شكنجه مسیحیان مقیم عثمانی بی اعتنا بودند، انتقاد میكند .
دلاواله در سال 1028ق/1618م شاهد جنگ ایران و عثمانی و پیروزی ایرانیان بوده است. در همین زمان بعد از رهایی از بیماری مالاریا، از اصفهان عازم شیراز و تخت جمشید شد. هرچند او واقف نبود كه این خرابه ها باقیمانده چه بنای باشكوهی است اما حدسیاتی میزند، و مشاهده های خود را با دقت در سفرنامه اش شرح میدهد.جالب توجه اینكه جهانگرد ایتالیایی با وجودی كه موفق به خواندن كتیبه ها نمیشود، ولی درك میكند كه نوشته های آنها برخلاف خطوط اسلامی از چپ به راست است و این استنباط از روی قراینی برایش حاصل میشود كه نشاندهنده هوش و ذكاوت و توجه خاص اوست.
وی برای رفتن به هند عازم سواحل جنوب شد، اما در 1032ق/1622م زنش در میناب درگذشت. دلاواله باوجود تألم روحی فراوان و بعد از مومیایی كردن جسدش، او را در سفرها همراه خود برد و در نهایت، در رم به خاك سپرد. سپس به علت آنكه جنگ ایرانیان بر ضد پرتغالیها برای تصرف هند و راندن پرتغالیها از خلیج فارس در جریان بود ، وی ناچار به لار بازگشت. او در ژانویه 1623 از بندرعباس (گمبرون) عازم هند شد و مدت بیست ماه سراسر هند را سیاحت كرد.
دلاواله در نوامبر 1624 از بندر گوا با كشتی عازم رم شد و پس از توقفی در مسقط در بصره از كشتی پیاده شد و از راه بغداد و حلب، خود را به مدیترانه رساند و به وسیله كشتی به ناپل رسید و در 1035ق/1628م پس از دوازده سال دوری به رم بازگشت و جزو ملازمان پاپ اوربان هشتم درآمد. از آن پس به مطالعه و تنظیم خاطراتش پرداخت و در آوریل 1652 درگذشت.
شهرت پیترو دلاواله ایتالیایی پس از چاپ خاطراتش كه قسمت اعظم آن پس از مرگ وی انجام گرفت، رو به فزونی رفت. وی اولین جهانگردی بود كه به دومین هرم مصر وارد شد و شاید اولین كسی بود كه سنگنوشته های تخت جمشید را برای جهان غرب تشریح كرد و آثاری از خطوط قدیمی آسوری را با خود به اروپا برد.
