یادداشت روز : انكسیمندروس كیست ؟ «انكسیمندروس»

نویسنده : علی شالچیان

انكسیمندروس یكی از فیلسوفان مكتب یونیایی است. مكتب یونیایی مكتبی است مبتنی بر تحلیل طبیعی و تجربی. انكسیمندروس كتابى تألیف كرد كه فلاسفه ای كه پس از وى آمدند، آن را "الطبیعه" (طبیعت) ، یا "فى تكوّن الاشیاء" (درباره پدید آمدن اشیاء) نامیده اند؛ اما از كتاب او جز قطعات مختصرى-آن هم مشكوك- به دست ما نرسیده است.
انكسیمندروس منكر آن بود كه آب اصل اشیاء باشد. او مى گفت كه اصل اشیاء ماده اى است بى شكل و بى حد و نهایت؛ آمیخته اى است صورت نگرفته از همه عناصر، و محتوى همه عوالم. همه كائنات از این عنصر غیرمتناهى از طریق "انفصال" پدید آمده اند؛ و گرم از سرد و تر از خشك و بعضى از عناصر اربعه از بعضى دیگر جدا شده اند.
او معتقد بود كه حركت دائمی و جاویدان است؛ و در نتیجه، همه آسمان ها در حركت به وجود می‌آیند؛ زیرا بدون حركت، پیدایش و زوال وجود ندارد. از نظر او، جهان به صورتِ مجموعه اضدادی همچون گرمی و سردی و رطوبت و خشكی در مقابل یكدیگر، ظاهر می شوند؛ و در نتیجه، مناسب تر است كه اضداد را همچون موجوداتی منفك از توده‌ای بدانیم كه هیچ یك از اضداد را اختصاصاً به عنوان ماده اولی یا جوهر نخستین در بر نگرفته است. این عناصر با یكدیگر تضاد دارند؛ چنانكه هوا سرد است و آب، مرطوب است و آتش، حرارت دارد و لذا در صورت بی‌كرانی یا عدم تناهی هر یك از این عناصر، دیگر عناصر مجالی برای ظهور نمی‌یافتند. پس جز یك جوهر جاوید و لایزال نباید وجود داشته باشد و آن عبارت از چیز یا امر نامتعینی است كه ماسوا را به وجهی احسن پدید آورده است.
انكسیمندروس نیز مانند تالس (طالس) معتقد بود كه دریا مادرِ غذارسان به هر موجود صاحب حیات است. انكسیمندروس در میان فلاسفه پیش از سقراط ، نظریات نبوغ آمیزى دارد: او معتقد به تعدد عوالم بود و مى گفت جهان ما یكى از آن ها است.
وی همچنین مى گفت: زندگى در آب به وجود آمده است و پیوسته تغییر شكل داده است تا به این شكل ها كه امروز مى شناسیم، رسیده است. این گونه آراء چندان از علوم امروزى بیگانه نیستند. انكسیمندروس عقاید دیگرى ابراز داشته، كه در تاریخ اندیشه انسان، نقش مهمى ایفا كرده است. او مى گفت: آن سوى كره اى كه محیط این عالم متغیر است، كرات دیگرى هستند كه هریك خود، عالمى است شبیه به عالم ما. این عوالم از بطن فضاى نامتناهى بیرون افتاده اند و بعد از مدتى محدود باردیگر متلاشى مى شوند، تا باز به نوعى دیگر ظهور یابند.
او معتقد بود كه انسان در آغاز، از جاندارانی از شكل دیگر زاییده شد؛ زیرا جانداران دیگر به زودی برای خود خوراك می‌جویند، ولی تنها انسان نیازمند پرستاری طولانی است. جانداران از رطوبتی كه به وسیله خورشید بخار شده بود، پدید آمدند و انسان در آغاز همانند جاندار دیگری یعنی ماهی بود. در ابتدا انسان ها در درون ماهیان پدید آمدند و تغذیه شدند؛ و پس از اینكه به اندازه كافی برای كمك به خود شایسته شدند، بیرون خزیدند و به خشكی آمدند.
ازدیدگاه وی، هیچ چیز جز ماده اولی، چونان ظرف یا مخزن نیرو و نمودار بی زمانی و جاودانگی الهی محسوب نمی‌شود؛ و در پایان ادوار دیربازِ كیهان، همه چیز به جوهر نخستین یا ماده اولی چونان وحدت اصیل و وجود كلی باز خواهد گشت.
انكسیمندروس نخستین كسى بود كه نقشه جغرافیایى كشید، و به انحنای سطح زمین پى برد. او تأكید مى كرد كه زمین نه روی آب است، و نه بر پایه اى سخت؛ بلكه زمین در هوا معلق است. فلسفه انكسیمندروس آمیزه اى بود از معرفت نظرى و آزمایش حسى.