شانزدهم تیر سالروز نخستین جنگ سپاه لطفعلی‌خان زند
شبیخون لطفعلى خان به لشكر آقا محمّد شاه چون سیاهى شب جهان بگرفت، لطفعلى خان چون دیوانۀ زنجیر گسسته و دیو از بند جسته بر سر ابراهیم خان تاختن كرده او را به اول حمله مقتول ساخت و مانند سیلاب بلا تا كرانۀ لشكرگاه پادشاه عنان باز نكشید و بر یك جانب اردو ركاب گران كرد و عبد الله خان عمّ خود را فرمان داد تا با جماعتى از متهوّران سپاه به میان لشكرگاه درآمد و غوغائى عظیم در لشكریان درانداخت و از هر سوى بانگ جزایر و تفنگ بالا گرفت و جماعتى پریشان و پراكنده شدند. آقا محمّد شاه در چنین گرداب بلا مانند كوه پاى برجا خویشتن‌دارى كرد و خاصّان درگاه اطراف خرگاه پادشاه را پرّه زدند و صیانت و حراست پادشاه را كمر بستند. عبد اللّه خان بعد از رزم‌سازى و تركتازى چنان دانست كه آقا محمّد شاه را نیز در میانه آسیبى رسیده یا از میان به كنارى فرار كرده، و از پس او لشكریان را جاى درنگ و نیروى جنگ نخواهد بود، لاجرم دست از جنگ بازداشته كنارى گرفت تا در بامداد به اسر ابطال و نهب اموال 1 دست برآرد. در این وقت میرزا فتح اللّه اردلانى كه از پیش شناختۀ لطفعلى خان بود و در لشكریان پادشاه مى‌زیست به نزدیك لطفعلى خان شتافته او را مژدۀ فتح داد. لطفعلى خان نیز شیفتۀ كلمات او شده یك‌باره دل بر آن نهاد كه صبحگاه سپاه بى‌پادشاه را مأخوذ خواهد داشت، پس آسوده‌خاطر در كنار مصاف‌گاه آرام گرفت. چون سپیده‌دم نزدیك شد آقا محمّد شاه حكم داد تا مؤذن بانگ برداشت. لطفعلى خان چون آن ندا بشنید دانست كه پادشاه را گزندى نرسیده و چون 63 روز برآید با آن سپاه گران قوّت مبارزت نخواهد داشت، سخت آشفته خاطر گشت و بیدرنگ طریق فرار پیش گرفته به جانب كرمان سرعت گرفت.
اقدامات لطفعلی خان زند
لطفعلی خان زند پیش از رسیدن به سلطنت، به جوانمردی، خوش‌خلقی و دادگستری معروف بود؛ اما بعد از رسیدن به قدرت مغرور شد. مردم او را مانند كریم خان زند می‌دانستند. او به مشكلات فقرا اهمیت زیادی می‌داد و به عمران و آبادی كشور علاقه داشت. ساخت سه جاده شوسه از شیراز به شهرهای بوشهر، بندرلنگه و بندر عباس یكی از اقدامات او بود. لطفعلی خان زند بنا داشت برای آبیاری زمین‌های اطراف، سدی روی «رودخانه مند» بسازد كه فرصت نیافت. آب این رودخانه از كوه‌های استان فارس سرچشمه می‌گرفت و بدون استفاده، به خلیج فارس می‌ریخت. لطفعلی خان زند برنامه‌های زیادی برای رفاه اجتماعی مردم داشت؛ اما به‌دلیل صرف وقت برای رویارویی با آقامحمد خان قاجار، فرصت اجرای آن‌ها را نیافت.
لطفعلی خان زند علاوه بر علاقه به آبادی كشور، از ادب و شعر نیز بهره داشت و دلبسته دیوان اشعار شیخ محمود شبستری و باباطاهر بود. او در اولین سال سلطنت خود تعدادی از ادبا و شعرای شیراز را مامور تصحیح دیوان حافظ كرد.
لطفعلی خان زند كجا و چگونه كشته شد؟
مانی كه لطفعلی خان زند برای تجدید سپاه به كرمان می‌گریخت، با دسته‌هایی از سپاه قاجار روبه‌رو شد. او با كمك سپاهی كه از حاكم طبس در اختیار گرفته بود، سپاه قاجاریه را در هم شكست و یزد را تصرف كرد و عازم شیراز شد. بزرگان بم به لطفعلی خان زند پیوستند و او سپاهی در حدود 300 نفر فراهم كرد و به‌سمت كرمان حركت كرد و با استفاده از حیله جنگی، وارد شهر كرمان شد.
آقامحمد خان با شنیدن خبر ورود لطفعلی خان زند به كرمان، با سپاهی بزرگ و مجهز عازم كرمان شد. لطفعلی خان زند چهار ماه در برابر سپاهیان قاجار مقاومت كرد؛ اما زمانی كه شرایط نامساعد شد، به ناچار شبانه از میان سپاه دشمن عبور كرد و به بم گریخت. حاكم بم به قصد نجات برادر خود كه گمان می‌كرد همراه خان زند است، از لطفعلی خان زند استقبال كرد؛ اما وقتی برادر خود را همراه خان زند ندید، او را زخمی و دستگیر كرد. آقامحمد خان دستور داد خان زند را به وقیح‌ترین شكل شكنجه كنند. لطفعلی خان زند را بعد از شكنجه، در محضر خان قاجار كور كردند و به تهران فرستادند. به استناد منابع تاریخی، لطفعلی خان زند در سن 26 سالگی به دستور آقامحمد خان قاجار و به دست میرزا محمدخان در زندان تهران خفه شد و به قتل رسید.
