تاج و تخت مفقود

سلطان مسعود میرزا(1229-1297) ملقب به ظل السلطان شاهزاده قاجار و بزرگترین پسر ناصرالدین شاه بود. ظل‌ السلطان مدت زیادی حاكم اصفهان بود. او خود را مالك بر حق تاج و تخت می دانست. تاریخ مسعودی به قلم اوست. پس از مرگ ناصر الدین شاه به دلیل اینكه مادر وی از خاندان قاجار نبود با اینكه مسن تر از مظفر الدین شاه بود از تاج و تخت محروم شد.
زندگی
سلطان مسعود میرزا در 20 صفر 1266 (1229 شمسی) در تبریز متولد شد. پدر او ناصرالدین شاه و مادرش عفت السطنه از زنان صیغه شاه و دختر رضاقلی بیگ، غلام پیشخدمت بهمن میرزا برادر اعیانی محمد شاه، بود. به خاطر آنكه از مادری غیر قاجار زاده‌ شده‌ بود به جای او مظفرالدین ‌میرزا به ولیعهدی انتخاب شد.
او در جوانی حكمران مازندران بود و از سال 1288 حاكم اصفهان شد. در طول سالهای بعد، حكومت ایالت های فارس، كردستان، لرستان و یزد نیز به او داده شد. او همواره مایل به داشتن نیروی نظامی شخصی بود . بنابر این در اصفهان فوج های نظامی با لباس و اسلحه ارتش اتریش تشكیل داد و برای تعلیم دادن آنها از آلمان معلم های نظامی استخدام كرد. ناصرالدین شاه كه از خود سری های ظل السلطان در اصفهان بیم داشت، او را شبانه از تمام حكومت های خود عزل كرد و تنها شهر اصفهان را برایش باقی گذاشت. مسعود میرزا تا سال 1225 قمری، حاكم اصفهان بود.
وی در مدت حكومت در اصفهان برخی از عمارتهای باقی مانده از دوره صفوی را كاملاً نابود كرد ، عمارت هایی مانند عمارت آیینه خانه در كنار زاینده رود)، و برخی دیگر را به مرز نابودی كشاند. او آینه كاری‌ های روی ستونهای عالی قاپو و چهل ستون را از میان برد. وی همچنین دستور داد روی نقاشی های نفیس داخل چهل ستون را با گچ بپوشانند و نقاشان قاجاری بر روی آنها نقاشی‌ های كم‌ارزش خود را بنگارند..
پس از به قدرت رسیدن محمد علی شاه، وی به امی ‌د حمایت مشروطه خواهان از وی و بركناری محمد علی شاه گاهی كمك های كمی به مشروطه خواهان می كرد.در روز به توپ بستن مجلس توسط لیاخوف، خانه ی وی (عمارت مسعودیه) در كنار می ‌دان بهارستان یكی از محلهایی بود كه مشروطه خواهان در آن سنگر گرفته بودند و به سوی قزاقان تیر اندازی می كردند.
وی در سال 1336 هجری قمری برابر با 12 تیر 1297 در باغ نو اصفهان در گذشت و در مشهد . به خاك سپرده شد. تاریخ مسعودی به قلم اوست. ظل السلطان، علاوه بر فارسی و عربی، زبان فرانسه را نیز می دانست. او كتابخانه بزرگی داشت و در آن كتاب های نفیس خطی جمع می كرد.
از شاهزادگان دوره قاجاریه، مسعود میرزا ظل السلطان، پسر ارشد ناصرالدین شاه، از نظر تمول و ثروت و طول مدت حكمرانی و قدرت، یكی از رجال شاخص و منحصر به فردی است كه با هیچ یك از اقوام خود قابل مقایسه نیست. وی در طول مدت عمر خود، سی و چهار سال متوالی حاكم اصفهان و قریب چهل و پنج سال متناوب حاكم مازندران و اصفهان و فارس و مدتی نیز فرمانروای مطلق العنان هفده شهر ایران بوده است.
مسعود میرزا ظل السلطان در روز بیستم صفر سال 1266ه.ق از بطن عفت السلطنه بدنیا آمد. او سه سال از مظفرالدین شاه بزرگتر بود ولی چون عفت السلطنه از دودمان شاهان قاجار و از زنهای عقدی ناصرالدین شاه نبود، ظل السلطان به ولیعهدی انتخاب نشد. حسرت ولایتعهدی، از اوان كودكی حسادت برادرش مظفرالدین میرزا را در جانش بر انگیخت و تا پایان عمر، آرزوی مالكیت و پادشاهی یك دم از مخیله اش دور نشد.
ظل السلطان در سال 1278ه در حالی كه سیزده سال بیشتر نداشت، به حكومت مازندران و تركمن صحرا و سمنان و دامغان منصوب گردید و چهار سال در این سمت باقی ماند.
پس از پایان دوره حكمرانی اش در مازندران، به تهران احضار شد و پس از ورود به پایتخت با همدم الملوك (دختر امیر كبیر) كه بعدها به همدم السلطنه ملقب گردید ازدواج كرد و پس از برگزاری مراسم عقد ازدواج به فرمانروایی فارس انتخاب شد. در سال 1921 به اصفهان می رود و این مرتبه دوره حكمرانی او تا سال 1325 یعنی سی و پنج سال متوالی ادامه پیدا می كند. از همان اوان شباب و عنفوان جوانی راه استفاده و یا به اصطلاح آن ایام، دخل و مداخل را خوب می دانست و به جمع آوری نقدینه و جواهر و املاك عشق و علاقه مفرطی داشت و روز به روز بر دامنه سلطه و چنگ اندازی بر املاك حومه اصفهان می افزود.
پارك مسعودیه تهران، باغ نو، باغ حاجی آباد، باغ ابریشم، باغ اكبرآباد، شكارگاه و عمارت قمشلو و ابنیه قهدزیجان و كوجان اصفهان، میل وافر شاهزاده قاجار را به ملك و دارایی نشان می دهد. آنچه مسلم است این است كه رعایت حال رعیت و رضایت فروشندگان املاك اهمیت چندانی برای او نداشت.
دوران حكومت ظل السلطان در اصفهان، به قلع و قمع مخالفان و سركوب شورشهای محلی و داخلی و یا افزون بر داراییهای كلان، از طریق دست اندازی بر اموال مردم می گذشت و از آنجا كه مملكت داری جایی در ذهنیت قاجار نداشت، اغلب اوقات را به شكار و بلوك گر دی و خوشگذرانی سپری می كرد. با این حال، نباید از نظر دور داشت كه تشكیل قشون منظم، تأسیس روزنامه فرهنگ، افتتاح مدرسه همایونی به سبك جدید و اكل دو میلیتر (Ecole de Militaire) یا مدرسه نظامی برای تعلیم داوطلبان قشون، از جمله اقدامات ظل السلطان در اصفهان است.
سلطان مسعود میرزا(1229-1297) ملقب به ظل السلطان شاهزاده قاجار و بزرگترین پسر ناصرالدین شاه بود. ظل‌ السلطان مدت زیادی حاكم اصفهان بود. او خود را مالك بر حق تاج و تخت می دانست. تاریخ مسعودی به قلم اوست. پس از مرگ ناصر الدین شاه به دلیل اینكه مادر وی از خاندان قاجار نبود با اینكه مسن تر از مظفر الدین شاه بود از تاج و تخت محروم شد.
زندگی
سلطان مسعود میرزا در 20 صفر 1266 (1229 شمسی) در تبریز متولد شد. پدر او ناصرالدین شاه و مادرش عفت السطنه از زنان صیغه شاه و دختر رضاقلی بیگ، غلام پیشخدمت بهمن میرزا برادر اعیانی محمد شاه، بود. به خاطر آنكه از مادری غیر قاجار زاده‌ شده‌ بود به جای او مظفرالدین ‌میرزا به ولیعهدی انتخاب شد.
او در جوانی حكمران مازندران بود و از سال 1288 حاكم اصفهان شد. در طول سالهای بعد، حكومت ایالت های فارس، كردستان، لرستان و یزد نیز به او داده شد. او همواره مایل به داشتن نیروی نظامی شخصی بود . بنابر این در اصفهان فوج های نظامی با لباس و اسلحه ارتش اتریش تشكیل داد و برای تعلیم دادن آنها از آلمان معلم های نظامی استخدام كرد. ناصرالدین شاه كه از خود سری های ظل السلطان در اصفهان بیم داشت، او را شبانه از تمام حكومت های خود عزل كرد و تنها شهر اصفهان را برایش باقی گذاشت. مسعود میرزا تا سال 1225 قمری، حاكم اصفهان بود.
وی در مدت حكومت در اصفهان برخی از عمارتهای باقی مانده از دوره صفوی را كاملاً نابود كرد ، عمارت هایی مانند عمارت آیینه خانه در كنار زاینده رود)، و برخی دیگر را به مرز نابودی كشاند. او آینه كاری‌ های روی ستونهای عالی قاپو و چهل ستون را از میان برد. وی همچنین دستور داد روی نقاشی های نفیس داخل چهل ستون را با گچ بپوشانند و نقاشان قاجاری بر روی آنها نقاشی‌ های كم‌ارزش خود را بنگارند..
پس از به قدرت رسیدن محمد علی شاه، وی به امی ‌د حمایت مشروطه خواهان از وی و بركناری محمد علی شاه گاهی كمك های كمی به مشروطه خواهان می كرد.در روز به توپ بستن مجلس توسط لیاخوف، خانه ی وی (عمارت مسعودیه) در كنار می ‌دان بهارستان یكی از محلهایی بود كه مشروطه خواهان در آن سنگر گرفته بودند و به سوی قزاقان تیر اندازی می كردند.
وی در سال 1336 هجری قمری برابر با 12 تیر 1297 در باغ نو اصفهان در گذشت و در مشهد . به خاك سپرده شد. تاریخ مسعودی به قلم اوست. ظل السلطان، علاوه بر فارسی و عربی، زبان فرانسه را نیز می دانست. او كتابخانه بزرگی داشت و در آن كتاب های نفیس خطی جمع می كرد.