به مناسبت سوم دی ماه سالروز استاد محمد ابراهیم پاریزی
محمدابراهیم باستانی پاریزی تاریخ‌دان، پژوهشگر، شاعر، مترجم، روزنامه‌نگار، موسیقی‌پژوه و استاد برجستهٔ دانشگاه تهران است. او تاریخ را با شعر و عناصر داستانی، نكات طنزآمیز و ضرب‌المثل درهم آمیخت و شیوهٔ بدیعی را در تاریخ‌نگاری پی‌انداخت كه آثارش را خواندنی كرده است.
به‌اعتقادِ تاریخ‌پژوهان و محققان، پاریزی سبك تازه‌ای را در تاریخ‌نویسی بنیان نهاد. او را مورخی ادیب می‌دانند كه با استفادهٔ فراوان از عناصر داستانی، شعر، حكایت، اصطلاحات و باورهای عامیانهٔ كرمان و پاریز، به آثارش رنگ‌وبوی محلی بخشیده است.
باستانی اهل پاریز بود؛ روستایی در سیرجانِ كرمان. زیر سایهٔ پدری اهل علم و شاعر رشد كرد. چیزی كه در خانهٔ «حاج‌آخوند» فراوان بود، دیوان شاعران بود و كتاب‌های تاریخ. كودكِ دلبند حاج‌آخوند تحت‌تأثیر محیط خانه و پدر به تاریخ و ادبیات علاقمند شده و این علاقه و دلبستگی او را به تحصیل در رشته تاریخ كشاند. در كنار تاریخ‌پژوهی، قریحهٔ سرشارش را با مطالعهٔ دیوان شاعران بارور كرد تا جایی كه اكنون منتقدان و اهل ادب او را یكی از شاعران توانای معاصر می‌دانند.
از همان دوران نوجوانی با مجله‌های آینده، مهر و شرق آشنا شد. خواندن «بینوایان» اثر ویكتور هوگو در خانهٔ پدری نیز او را با دنیای بزرگتری آشنا كرد. شوق به خواندن مجله‌ها و كتاب‌ها، او را به عالم نویسندگی كشاند. اولین نوشته‌اش با عنوان «تقصیر با مردان است، نه زن‌ها» در سال1321 در مجلهٔ «بیداری كرمان» منتشر شد. نخستین كتابش هم «پیغمبر دزدان» نام داشت كه در سال1324 به‌چاپ رسید، زمانی كه هنوز دانش‌آموز دانشسرای مقدماتی كرمان بود.
برای ادامهٔ تحصیل در رشتهٔ «تاریخ» در سال1326 به تهران آمد. در این ایام، اشعار و مقالاتش گاه با نام «باستانی پاریزی» و گاه بدون نام در مجله‌هایی چون یغما، راهنمای كتاب، كیهان و اطلاعات چاپ شد.
پاریزی از دریچهٔ دیگری به تاریخ نگریست؛ از دریچهٔ ادبیات، شعر و داستان. می‌خواست وقایع سرد تاریخی را با چاشنی حكایت، شعر، نكات طنزآمیز، كنایه و... بیاراید تا مردم به خواندن تاریخ علاقه‌مند شوند. نثر كتاب‌هایش روان، خودمانی و طنزآگین است. شیرینی كلام و نزدیكی‌اش به‌زبان عامه، آثارش را خواندنی و جذاب كرده است. می‌گوید: «تاریخ چون قهوه تلخ است كه باید با شیر و شكر آمیخته شود و در پَس حلق عموم ریخته شود.»
باستانی مدتی بعد از پذیرفته‌شدن در دورهٔ دكتری دانشگاه تهران، از سال1338 مدیریت مجلهٔ داخلی «دانشكدهٔ ادبیات» را به‌عهده گرفت و همكاری‌اش با دانشگاه آغاز شد. او بیش از 60 سال در دانشگاه تهران هم درس خواند و هم درس داد. پس از اخذ مدرك دكتری و شروع تدریس در دانشكده ادبیات، تا سال1388 استادِ تمام‌وقت این دانشكده بود.
سبك باستانی در تاریخ‌نگاری البته موافقان و مخالفانی دارد. موافقان معتقدند كه او با بهره‌گیری از ادبیات و طنز و شعر و ضرب‌المثل به‌زبان توده نزدیك شده و مردم را با تاریخ آشنا كرده است. مخالفان اما، تاریخ‌نگاری او را «غیرعلمی» و «عوامانه» می‌دانند.
از او بیش از 60 كتاب و صدها مقاله دربارهٔ جنبه‌های مختلف تاریخ ایران به‌ویژه «تاریخ جغرافیای كرمان» به‌جا مانده است. آثار «هفت‌گانهٔ» او كه همگی نام هفت دارد: «خاتون هفت‌قلعه»، «آسیای هفت‌سنگ»، «نای هفت‌بند»، «اژدهای هفت‌سر»، «زیر این هفت آسمان» و «سنگ هفت‌قلم» البته كتاب هشتمی هم به آن اضافه شد كه به‌پیشنهاد ایرج افشار «هشت‌‌الهفت» نام گرفت. آخرین كتاب باستانی به‌نام «كوه‌ها باهم‌اند» نیز بعد از مرگ او منتشر شد. بیشتر آثار او بارها تجدیدچاپ شده است. «پیغمبر دزدان» در سال1395 به چاپ بیست‌ودوم، «یعقوب لیث» در سال1393 به چاپ دهم و «تلاش آزادی» در سال1391 به چاپ نهم رسید.
پاریزی قریحه و ذوق سرشاری نیز داشت. سروده‌های او مانند تاریخش، با چاشنی طنز و شوخ‌طبعی همراه است. اولین مجموعه‌شعری‌‌اش با نام «یادبود من» با مقدمهٔ سعید نفیسی در سال1326 چاپ شد. پس از 12 سال در 1340، كتاب «یاد و یادبود» او منتشر شد.
باستانی پس از نود سال زندگی پرثمرِ علمی به‌علت بیماری كبدی صبح سه‌شنبه 5فروردین1393 چشم فروبست. او را طبق وصیت‌نامه‌اش در قطعهٔ250 بهشت‌زهرا در كنار همسرش به‌خاك سپردند.
