امین خرمی كارشناس در برنامه كتاب فرهنگ زندگی و آثار مهدی آذر یزدی را بررسی كرد.
مهدی آذریزدی پیر قصه‌گو در عرصه ادبیات كودك و نوجوان است كه با خلق و بازنویسی آثاری ارزشمند توانست، مخاطبان بسیاری را به خود جذب و با نگارش داستان‌های خیال‌انگیز آنان را با میراث كهن فرهنگی، تاریخی و ادبی ایران زمین آشنا كند.
بسیاری از مردم ایران كودكی خود را با خاطره های مردی گذرانده اند كه تمام فكرش نوشتن كتاب برای آنها بود. او مهدی آذریزدی نام داشت، دوست واقعی كودكان این مرز و بوم كه بخشی از خاطرات كودكان دیروز تا كودكان امروزی را رقم زده است. مهدی آذریزدی قلمی بی آلایش و ساده داشت و هیچ خواننده ای نمی توانست به راحتی از كنار نوشته های او گذر كند. «قصه های خوب برای بچه های خوب» یادآور تمام خاطرات كودكی همه ایرانیان است.
رزندگی مهدی آذریزدی
مهدی آذریزدی در اسفند 1300 خورشیدی در شهر یزد چشم به جهان گشود، كودكی‌اش را به یاری پدر در كشاورزی پرداخت و سپس تا 20 سالگی در پیشه بنایی مشغول به كار شد. این نویسنده یزدی ادبیات كودكان و نوجوانان هیچ‌گاه به مدرسه نرفت اما در 54 سالگی برای نخستین بار وقتی در مقابل یك كلاس درس ایستاد، نتوانست جلوی گریه‌اش را بگیرد. مهدی آذریزدی الفبا را از پدرش یاد گرفته بود، پدری كه موافق رفتن او به مدرسه نبود و او را پای منبرهای مذهبی بزرگ كرد.
مدتی در مقطعی رهسپار حرفه جوراب بافی شد و این انتخاب سرآغاز آشنایی او با كتاب، قلم و قصه شد. زندگی او به طرف كتاب اینگونه جریان یافت كه صاحب كارگاه بافندگی كه مهدی در آنجا مشغول شده بود، تصمیم گرفت تا دومین كتابفروشی یزد را راه اندازی كند و اینگونه مهدی آذریزدی را جهت كار به آنجا معرفی كرد. كار در حوزه كتاب همانا و آشنایی با نویسندگان، شاعران و اهالی ادب همانا، اتفاقی كه آذریزدی خود در توصیف آن چنین گفت: «دیگر گمان می‌كردم به بهشت رسیده‌ام. تولد دوباره و كتاب خواندن من شروع شد.»
او پس از مدتی راهی تهران شد و در یك چاپخانه كار تازه‌ای را آغاز كرد، در همین هنگام بود كه قصه‌ای از انوار سهیلی توجه‌اش را به خود جلب كرد تا آنجایی كه تصمیم گرفت، آن را برای كودكان ساده‌نویسی كند و به این ترتیب نخستین جلد از كتاب «قصه‌های خوب برای بچه‌های خوب» نگاشته شد. او این مجموعه را شب‌ها در یك اتاق دو در سه متری زیر شیروانی می‌نوشت و نگران بود كه كتاب خوبی نشود و او را مسخره كنند. بزرگ‌ترین لذت زندگی پیر قصه‌گوی یزد از همان نوجوانی‌اش، كتاب خواندن بود و تنها هراسش در زندگی این بود كه عمرش به پایان برسد و حسرت كتاب‌های نخوانده را با خود به همراه داشته باشد. همیشه با لذت كتاب می‌خواند و می‌گفت: «سرم را كه توی كتاب می‌كنم، مثل یك آدم مست، دنیا روی سرم خراب می‌شود. این تنها لذتی است كه می‌شناسم.»
او در خاطرات خود می‌گوید نخستین جلد كتاب «قصه‌های خوب برای بچه‌های خوب» توسط ناشرانی پس زده شد، حتی آن را به كتابخانه ابن سینا در چهارراه مخبرالدوله برد اما آنها هم پس از مدتی آن را رد كردند. وی تصمیم گرفت تا آخرین تلاش هایش را بكند و كتاب را نزد انتشارات امیركبیر ببرد تا شاید آنجا مورد قبول واقع شود. او در اینباره می گوید: «پس از قبول نكردن كتاب، گریه‌كنان آن را پیش آقای جعفری، مدیر انتشارات امیركبیر بردم. ایشان حاضر شد، آن را چاپ كند.» از آن پس بود كه آذر یزدی به نگارش دوباره داستان‌های كهن ایرانی با قلمی روان و ساده برای كودكان پرداخت و حاصل آن در قالب مجموعه كتاب‌های «قصه‌های خوب برای بچه‌های خوب» به چاپ رسید. او برای «قصه های خوب برای بچه های خوب» در 1342 خورشیدی، برنده جایزه یونسكو شد و در 1345 خورشیدی جایزه سلطنتی كتاب سال را از آن خود كرد.
بازنویسی آثار كهن
آذریزدی یكی از پیشگامان و برجسته ترین نویسندگانی است كه با بازنویسی متون كهن برای كودكان و نوجوانان در فاصله سال های 1336 تا 1369 خورشیدی آثار ماندگاری را به یادگار گذاشت. برای نمونه وی در مجموعه هشت جلدی قصه های خوب برای بچه های خوب، برخی آثار كهن همچون «كلیله و دمنه، مرزبان نامه» و مثنوی مولوی را بازنویسی كرده است.
محمدعلی اسلامی ندوشن نویسنده و منتقد برجسته معاصر معتقد است كه چند نسل جدید با قصه هایی كه آذریزدی از میان كتاب های قدیمی بیرون آورد، زندگی كردند. در واقع، بازنویسی آذریزدی از قصه هایی كه از متون كهن استخراج می كرد، برای نسل های جدید ما بسیار آموزنده و اثربخش بود. كاری كه آذریزدی در این سال ها انجام داد، كاری بسیار مفید بود كه كم تر شخصی به این موضوع پرداخت و او جزو نخستین افرادی است كه به بازنویسی متون كهن برای كودكان توجه كرد.
همچنین، مصطفی رحماندوست شاعر و داستان نویس حوزه كودك و نوجوان بر این باور است كه آذریزدی در دوران خود بازنویسی متون كهن را آغاز كرد. وی شاید در زمان معاصر، جزو نخستین افرادی بود كه به بازنویسی قصه های كهن پرداخت. از این رو قصه های خوب برای بچه های خوب با هدف مشخص و نثر خوب بازنویسی شده و خواننده می تواند آن را به راحتی بخواند. كمترین كمك آذریزدی به بچه ها این بود كه در دوره ای كه همه فكر می كردند، متون كهن غیرقابل دستیابی است، آنها را عمومی كرد.
آثار برجای مانده از آذر یزدی
مجموعه قصه های خوب برای بچه های خوب، تا به امروز به زبان‌های اسپانیایی، ارمنی، چینی و روسی ترجمه شده است و دوره هشت جلدی این كتاب تا به حال بیش از 64 بار تجدید چاپ شده است. این كتاب‌ها بازنویسی كلیله و دمنه، مرزبان نامه، سندبادنامه و قابوسنامه، گلستان، مثنوی و آثار عطار است. همچنین از این مجموعه انیمیشنی 26 قسمتی نام «قصه‌های خوب، برای بچه‌های خوب» به تهیه‌كنندگی مركز پویانمایی صبا تولیده شده است كه در اقدامی جالب قصه‌ها توسط خود او برای كودكان روایت می‌شود. كتاب «قصه‌های خوب برای بچه‌های خوب» محبوبیت و مقبولیت مثال زدنی دارد، چنانچه پس از گذشت سالیان متمادی در میان علاقه‌مندان و دوستداران كتاب همچنان مورد قبول است. گواه این ادعا هم حضور متوالی این كتاب در میان پرفروش‌ترین آثار بازار كتاب در طول سال‌های گذشته است.
«قصه‌های خوب برای بچه‌های خوب و قصه‌های تازه از كتاب‌های كهن» آثار منثور این نویسنده هستند. البته این نویسنده یزدی در كتابی با عنوان «قند و عسل» شعر سروده و در كتاب «گربه ناقلا و گربه تنبل»، داستان سرایی كرده و با همین آثار در قلب و ذهن كودكان دیروز و امروز ماندگار شده است. «بچه خوب، مثنوی و مجموعه قصه‌های ساده» نیز از جمله آثار آذر یزدی به شمار می روند.
سبك داستان نویسی
آذریزدی با سبك ویژه خود در نویسندگی توانست، آثاری ماندگار خلق كند. همگان به این موضوع واقف هستند كه سبك به عنوان یكی از عناصر داستان از دیگر عناصر داستانی تاثیر می پذیرد و بر آن تاثیر می گذارد. سادگی، پرهیز از خودنمایی و تسلط بر جوهر نویسندگی از مهمترین ویژگی های سبكی به شمار می رود. زمینه های اخلاقی و تربیتی بیشترین رویكرد و درونمایه آثار آذریزدی را شكل می دهند. آذریزدی با بازنویسی های خود از قصه های عرفانی تصویری متفاوت به وجود آورده و توانست آفرینش تازه ای را در این زمینه رقم بزند.
سرانجام مهدی آذر یزدی
مهدی آذریزدی از نگاه بسیاری، پدر ادبیات كودك و نوجوان ایران شناخته می‌شود زیرا نخستین نویسنده‌ای است كه به فكر نوشتن كتاب برای كودكان افتاد و به همین دلیل هم روز درگذشت این نویسنده به نام روز ملی ادبیات كودك و نوجوانان ایران نام گذاری شده است. او نزدیك‌ترین دوست كودكان ایرانی بود كه هیچ چیز به اندازه كتاب خواندن و نوشتن برایش لذت بخش نبود. او تا پایان عمر خود كه در مجردی به سر برد و تنها كتاب را فرزند عزیز خود می دانست كه پس از این همه سال برایش نام نیكی را به یادگار گذاشته است. آذریزدی در 1388 خورشیدی پس از مدتی دست و پنجه نرم كردن با بیماری در 88 سالگی چشم از جهان فروبست.
