روز ملی كرمانشاه

محوطه میراث جهانی بیستون

محوطه جهانی بیستون 200 هكتار وسعت دارد. شواهد باستان شناسی حاكی از آن است كه این محوطه از دوره پارینه سنگی میانه تاكنون مامن انسان ها بوده است. 15 اثر تاریخی در این محوطه وجود دارد كه اكثر آنها به ثبت ملی رسیده ، این آثار عبارتند از : غار شكارچیان ، نیایشگاه مادی ، دژ مادی ، كتیبه و نقش برجسته گودرز ، نقش برجسته بلاش ، دامنه پارتی ، پرستشگاه پارتی ، فرهاد تراش ، سنگ های تراش خورده ، بنای ناتمام ساسانی ، كاروانسرای ایلخانی ، وقف نامه شیخ علیخان زنگنه ، كاروانسرای صفوی ، از میان آثار یاد شده كتیبه و نقش برجسته داریوش در تاریخ 22 تیرماه 1385 در شهر ویلنیوس ایتوانی به شماره 1222 در فهرست جهانی یونسكو به ثبت رسید.



كتیبه و نقش برجسته داریوش: نقش برجسته داریوش 5/6 متر طول و 2/3 متر عرض دارد كه به دستور داریوش كبیر ایجاد شده و پیروزی وی بر گنومات « بردیای دروغین » و 9 تن از دشمنانش را كه به اسارتش در آمده اند ، به تصویر كشیده است. در زیر پای داریوش گنومات مغ به پشت افتاده و دستانش را نشانه تسلیم بالا برده ، در بالای صحنه تصویر نمادینی از اهورا مزدا « فروهر» كه نام وی به كرات در كتیبه آمده ، در حال اعطای حلقه قدرت به داریوش حجاری شده و داریوش نیز دست راستش را به نشانه نیایش به سوی بالا برده است. این اثر بین اواخر سال اول حكومت داریوش « مارس سال 520 قبل از میلاد » و اواخر سومین سال سلطنت وی ایجاد گردید. داریوش در كتیبه هایی كه به خط میخی و به سه زبان فارسی باستان ، ایلامی نو و اكدی « بابلی نو » نگاشته شده . ابتدا خود و خاندانش را معرفی كرده است. سپس واقعه قتل گنومات ، به حكومت رسیدن خویش و شرح جنگ هایی كه بر ضد حاكمان شورشی را آورده و در پایان كسی كه این كتیبه را محو كند نفرین می نماید. در واقع كتیبه داریوش كه طولانی ترین كتیبه ای است كه در دنیا به زبان فارسی نگاشته شده كلید كشف زبان های بابلی ، آشوری و همه زبان هایی است كه به خط میخی نوشته شده است.



غار شكارچیان: این غار دارای فضای كوچكی بوده و در دوره پارینه سنگی میانی احتمالا پناهگاه موقت شكارچیانی بوده كه در آنجا لاشه شكار را جهت حمل به اقامتگاه اصلی و قصابی آماده می كردند. علاوه بر ابزارهای سنگی مربوط به دوره پارینه سنگی میانی سفال هایی از دوره های تاریخی تا عصر حاضر در این غار كشف شده است. از این غار بقایای استخوان حیواناتی چون گوزن ، غزال ، گاو وحشی ، اسب سانان و گراز نیز بدست آمده است. علاوه بر غار شكارچیان ، چند غار دیگر مربوط به دوره پارینه سنگی میانی در محوطه باستانی بیستون وجود دارد.



نقش برجسته بلاش: از میان سه نفر نقش شده بر روی تخته سنگ چند وجهی كه معروف به سنگ بلاش می باشد ، نقش فرد میانی متعلق به « بلاش » شاه اشكانی بوده كه با دست چپ پیاله ایی را در دست گرفته و دست راستش را به طرف آتشدانی دراز كرده و ظاهرا چیزی به داخل آن می ریزد. بر بدنه آتشدان كتیبه ایی در 9 سطر به خط پهلوی اشكانی كنده شده و متن آن بدین صورت است :« این تصویر بلاش شاه شاهان ، پسر بلاش شاه شاهان ، نوه ... » قدمت این نقش برجسته به قرون اول تا سوم میلادی بر می گردد.



بنای نا تمام ساسانی – كاروانسرای ایلخانی: براساس كاوش های باستان شناسی مشخص شده است كه این بنای سنگی متعلق به دوره ساسانی بوده كه به صورت نیمه كاره رها شده و تنها دیواره های پیرامونی آن ساخته شده است . پس از آن در دوره ایلحانی بر روی بخش شرقی آن كاروانسرایی به طول 85 متر وعرض 80 متر ساخته شد. در اطراف حیاط مركزی این كاروانسرا 64 حجره و در میان آن مسجد كوچكی وجود دارد. پس از وقوع زلزله ای در دوره ایلخانی كاروانسرا كاربری خود را از دست داد و در دوره تیموری ساخت و سازهایی توسط گروه های كم در آمد و كوچرو ایجاد شد.



فرهاد تراش: این اثر صخره ای با سطحی تراش خورده با ابعادی در حدود 200 متر پهنا و 36 متر ارتفاع بزرگ ترین صخره تراش خورده شناخته شده در ایران به حساب می آید. درباره انگیزه حجاری و تاریخ فرهاد تراش نظریات متفاوتی وجود دارد كه عبارتند از : احداث یك كاخ ساسانی ، محلی برای نوشتن كتیبه دیگری از داریوش و یا ایوانی عظیم هم اندازه طاق كسری در تیسفون با نقش برجسته هایی در دو سوی آن . اما اخیرا باستان شناسان معتقدند كه این صحنه ناتمام جهت نوشتن و نمایاندن یك واقعه تاریخی توسط خسرو پرویز پادشاه ساسانی ایجاد شده است.



- تاق بستان

محوطه تاریخی تاق بستان در دامنه كوهی به همین نام و در كنار چشمه ای در شمال شرقی حاشیه كنونی شهر كرمانشاه واقع شده است. در این محوطه آثاری از دوره ساسانی وجود دارد كه شامل سنگ نگاره اردشیر دوم و دو ایوان سنگی به نام های ایوان كوچك و بزرگ است. ایوان كوچك در سمت چپ سنگ نگاره اردشیر دوم و ایوان بزرگ در سمت راست ایوان كوچك قرار دارد . این مجموعه با تصاویر و نقش برجسته هایی از چند تن از شاهان ساسانی و تاج ستانی ساسانی ، نقش سوار كار ، صحنه شكار گوزن و شكار گراز ، نقش برجسته به جای مانده از دوره قاجار و تزیینات تاق ها در كنار دریاچه زیبای تاق بستان هر سال هزاران بازدیدكننده خود را از اقصی نقاط دنیا به وجد می آورد.



صحنه شكار گوزن: این صحنه در قابی به طول 80/5 متر و عرض 90/3 متر حجاری شده است. در این صحنه فیل بانانی در سه ردیف ، گوزن ها را از طریق دروازه ای كه در سمت راست حصار تعبیه شده به داخل شكارگاه رم می دهند. این گوزن ها به دنبال چند گوزن دست آموز كه روبانی در گردن دارند در حال فرار می باشند. در درون شكارگاه شاه سوار بر اسب در سه قسمت نمایش داده شده است. در قسمت بالا ، شاه سوار برا اسب ، آماده شكار می باشد. او شمشیری مرصع به كمر آویخته كمانی بر گردن دارد. در پشت سر او زنی دیده می شود كه چتری در بالای سر شاه گرفته است . در پشت سر شاه ، سه ردیف ملازم نقش شده است دو ردیف اول به حالت احترام ایستاده اند و ردیف سوم نیز در حال نواختن آلات موسیقی می باشند. در مقابل شاه عده ای از رامشگران بر روی سكویی نشسته اند. برخی از این رامشگران در حال كف زدن و برخی نیز چنگ می نوازند. در مقابل این رامشگران چهار نفر به حالت ایستاده در حال نواختن آلات موسیقی می باشند. صحنه بعدی شاه را در حال شكار نشان می دهد ، در این صحنه شاه سوار بر اسبی است كه چهار نعل به دنبال گوزن ها می تازد. در پشت سر شاه نیز شش اسب سوار در حال تاخت كی باشند. در پایین این صحنه شاه كماكان را بر گردن انداخته كه این نشان می دهد ، شكار پایان یافته است. در سمت چپ حصار ، چند نفر شتر سوار ، گوزن های كشته را حمل می كنند.



صحنه شكار گراز: این صحنه در قابی به طول 70/5 متر و عرض 13/4 متر حجاری شده است . در سمت چپ این قاب ، 12 فیل در 5 ردیف عمودی نقش شده كه بر روی هر كدام از این فیل ها ، دو نفر سوار شده است. این فیل بانان در حال رم دادن گرازها از مخفی گاه باطلاقی خود به دورن نیزارها می باشند. در قسمت بالای صحنه شكار ، قایق پارویی دیده می شود كه در داخل آن پنج نفر در حال كف زدن می باشند. و همچنین دو پارو زن در داخل این قایق وجود دارد. در مركز صحنه ، شاه با تیر و كمان در حال تیراندازی به طرف دو گرازی است كه به سوی او جهیده اند. در داخل این قایق ، چهار نفر قرار دارد. نفر اول و پنجم ، پاروزن هستند و نفر دوم خدمه شاه است كه تیری در دست دارد. نفر چهارم نیز چنگ نوازی است كه در حال نواختن چنگ می باشد. در اطراف این قایق ، پرندگان و ماهیان در میان گیاهان آبزی در حركتند. در عقب قایق شاه ، قایق دیگری دیده می شود كه چهار نوازنده زن ، در حال نواختن چنگ می باشند. در سمت راست قاب ، صحنه پایان شكار نشان داده شده است. در این صحنه شاه در داخل قایقی ایستاده و كمانی كه زه آن باز می باشد به نشانه خاتمه شكار در دست چپ گرفته است ، همچنین بر خلاف صحنه قبل ، در كمر شاه شمشیری دیده نمی شود. بر دور سر او نیز هاله ای قرار دارد . در عقب این قایق ، قایق دیگری وجود دارد كه در داخل آن ، زنان نوازنده در حال نواختن چنگ می باشند. در قسمت پایین صحنه پنچ فیل سوار ، در حال جمع آوری گرازهای شكار شده ، نقش شده است. این عمل جمع آورری گرازها به وسیله خرطوم فیل صورت می گیرد و خدمه فیل ها با گرزهایی كه در دست دارند ضربه آخر را بر گرازها وارد می كنند. در داخل قاب ، در قسمت بالا ، گرازهای شكار شده بر روی فیل ها نشان داده شده و در قسمت پایین ، گرازها از روی فیل ها بر زمین گذاشته شده و خدمه ها در حال قطعه قطعه كردن آنها می باشند.



- بازار تاریخی كرمانشاه

بافت تاریخی شهر كرمانشاه همانند بافت های تاریخی دیگر شهرهای ایران دارای ویژگی های خاصی می باشد. در داخل این بافت قدیمی ، مراكز مهم مذهبی ، تجاری و محلات مسكونی شكل گرفته است. از جمله ابنیه با ارزش بافت تاریخی شهر كرمانشاه ، بازار قدیمی آن است كه دارای قدمتی بیش از 150 سال است. بازار بزرگ كرمانشاه از اوایل دوره قاجاریه و در زمان سلطنت فتحعلیشاه برجای مانده است.

راسته های تشكیل دهنده بازار عبارتند از : بازار چال حسن خان ، بازار آهنگرها ، بازار بنكدارها ،بازار صندوق سازها ، بازار بزازها ، بازار اسلامی ، بازار كلوچه پزها ، بازار حلبی سازها ، بازار زرگرها ، بازار حوری آباد ، بازار مسگرها ، بازار سراج ها ، بازار ترك ها ، بازار علاف خانه ، بازار توپخانه . در مسیر طولانی بازار ، سراها و كاروان سراهای متعددی وجود دارد كه در گذشته خدماتی را در اختیار مسافرین و بازرگانان قرار می دادند .



- تكیه معاون الملك

تكیه معاون الملك یكی از بناهای به جای مانده دوره قاجاریه « سال 1320 » در كرمانشاه است كه بواسطه كاشی های منحصر به فردش از بناهای مذهبی تاریخی شاخص در ایران است . این بنا در بافت قدیم شهر در خیابان شهید حداد عادل واقع شده است كه به دستور حسین خان ، معروف به معین الرعایا ساخته شده و توسط برادرش حسن خان معروف به معاون الملك تكمیل شده است. این بنا از سه قسمت شامل حسینیه ، زینبیه ، و عباسیه تشكیل شده است.



حسینیه: در حقیقت صحن كوچكی است كه در اطراف آن حجره های دو طبقه و طاق نماهای متعددی قرار گرفته است كه در سراسر دیوارهای آن با كاشی كاری زیبا آراسته شده است. كاشی كاری ها شامل : صحنه هایی از عزاداری مردم كرمانشاه در عهد قاجار كه شامل سینه زنی ، قمه زنی و همچنین تصاویری از خلفا و سلاطین ایران را نشان می دهد. علاوه بر كاشی های با نقوش انسانی ، كاشب هایی نیز با نقوش گیاهی و هندسی زیبا به كار رفته است.



بخش میانی یا زینبیه: تنها بخش گنبد دار تكیه است كه در دو طبقه احداث شده است . تمام دیوارها و بخش های اطراف زینبیه با كاشی های زیبا شامل 18 تابلو از صحنه های غم انگیز كربلا تزیین شده است.

در بالای قسمت دیواره گنبد، هشت تابلو كاشی كاری شده وجود دارد كه عبارتند از : صحنه ای از عروج پیامبر «ص» و دیدن حضرت علی «ع » در معراج ، ضمانت حضرت رضا « ع » از آهو ، قربانی كردن حضرت اسماعیل « ع » و نبرد حضرت علی «ع» با سردار خیبریان و .. . مقبره مرحوم معاون الملك بانی تكیه كه در سال 1327 شمسی در گذشته ، درون اتاق كوچكی در جنوب شرقی زینبیه قرار دارد.



بنای عباسیه: بصورت صحن وسیعی است كه در قسمت جنوبی آن عمارت عباسیه در دو طبقه ساخته شده است و در قسمت غربی آن ، اتاق هایی در دو طبقه ساخته شده است. در شمال شرقی برج استوانه ای شكل زیبایی وجود دارد كه زیبایی حیاط عباسیه را دو چندان كرده است. دیوارهای عباسیه نیز با كاشی های رنگارنگی تزیین شده كه بر روی آن ها صحنه هایی از ورود حضرت یوسف كنعان ، بارگاه حضرت سلیمان و تصاویری از پادشاهان ادوار مختلف ایران زمین و اماكن مذهبی نقاط مختلف ایران و سایر نقاط دنیا از جمله آستان مقدس حضرت علی « ع » و امام حسین « ع » دیده می شود.



- تكیه بیگلربیگی

عمارت تكیه بیگلربیگی در بافت قدیمی شهر كرمانشاه ، در خیابان مدرس ، مقابل مسجد جامع قرار دارد ، ساخت این تكیه در سال 1309 توسط عبداله خان فراش باشی ملقب به بیگلربیگی از مقامات مشهور و متنفذ كرمانشاه در دوره قاجاریه شروع و عملیات ساختمانی آن در سال 1315 به اتمام رسید. این بنا در محله قدیمی فیض آباد و در كوچه صارم الدوله واقع شده است. این تكیه از لحاظ آینه كاری در میان تكایای كرمانشاه بی نظیر است. در سمت غربی حیاط ، تالار آینه كاری بزرگی ساخته شده كه به حسینیه معروف است. این تالار با تزینات عالی و كتیبه های متعددی مربوط به دوران سلطنت مظفرالدین شاه مزین شده و در دو سوی دیگر ، اتاق وسیع مهمانخانه بیگلربیگی واقع گردیده است.

تكیه بیگلربیگی یكی از زیباترین بناهای ساخته شده استان كرمانشاه است كه دارای سه ورودی می باشد كه ورودی اصلی آن در جبهه جنوب شرق قرار دارد و سر در این ورودی به وسیله مقرنس های گچی و گچبری های برجسته تزیین شده همچنین در دو طرف ورودی دو رودیف طاق نما دیده می شود. پس از سر در ورودی فضای هشتی قرار دارد كه در دیواره های این فضا ، طاقچه هایی ایجاد شده و سقف آن با رسم بندی های آجری تزیین شده و پس از هشتی دالان نسبتا درازی قرار دارد كه به حیاطی اصلی تكیه منتهی می شود سقف دالان نیز با تزینات آجر كاری مزین شده است. تكیه دارای حیاط نسبتا وسیعی است كه كف آن در حدود دو و نیم متر پایین تر از خیابان قرار دارد و در وسظ حیاط حوض بزرگی دیده می شود كه این حیاط در ایام محرم انبوه عزاداران را در خود جای می دهد. ورودی سوم در ضلع جنوبی تكیه از طریق كوچه بن بست دیگری است كه به حیاط كوچك تكیه راه دارد.

اطراف حیاط به وسیله فضاهای متعددی احاطه شده كه فضاهای بخش شمالی ، شرقی و جنوبی حیاط كاركرد مسكونی داشته و در بخش غربی نیز گنبد خانه حسینیه قرار گرفته است . بخش شرقی حیاط شامل فضاهای دو طبقه است. ضلع شمالی شامل زیر زمین با تاق و قوس های بسیار زیبا و ستون های چوبی و حوض آب می باشد كه به همین خاطر این فضا به حوض خانه معروف بوده و محل اتراق تابستانی بوده است . بالای زیر زمین فضای شاه نشین قرار دارد كه شامل یك تالار پذیرایی و اتاق هایی در اطراف است. طبقه سوم نیز اتاق های متعددی را شامل می شود . بخش شمالی تكیه به خاطر داشتن نمای گچبری شده و وجود اروسی با شیشه های رنگی زیبایی خاصی به مجموعه بخشیده است.



حسینیه: مهمترین قسمت تكیه ، بخش غربی آن است و گنبد خانه حسینیه در آن قرار دارد ، این قسمت شامل ایوان نسبتا بزرگی است كه از طریق یك رشته پلكان سنگی سه پله ای به حیاط تكیه راه دارد. در جلوی ایوان دو ستون چوبی نسبتا بلند و دو ستون نما دیده می شود ، همچنین سر ستون های آنها از نوع سرستون های بیزانس است كه با گچبری های گل و گیاه تزیین شده ، سقف ایوان نیز دارای تزیینات منبت كاری است. از طریق یك در بزرگ چوبی ارسی زیبا می توان وارد فضای اصلی حسینیه شد . حسینیه فضایی دو طبقه و در هر طبقه آن شش اتاق ساخته شده است و سقف دارای پوشش گنبدی است كه نمای بیرونی و نمای داخلی آن شیروانی و نمای داخلی آن با آیینه كاری های زیبا تزیین شده است.



موزه خط و كتابت: در سال 1383 موزه ای با عنوان خط و كتابت در محل تكیه بیگلربیگی افتتاح شده است كه در این موزه اسناد و مدارك و مستندات تاریخی و نسخ خطی نگهداری و در معرض دید بازدیدكنندگان قرار گرفته است.



موزه پارینه سنگی: موزه پارینه سنگی زاگرس كه تنها موزه پارینه سنگی خاورمیانه می باشد در این تكیه قرار دارد كه در ایام نوروز مورد بازدید علاقمندان قرار می گیرد. این موزه در تكیه بیگلربیگی و خیابان مدرس شهر كرمانشاه قرار دارد كه در سال 1386 تاسیس شده است و شامل مجموعه ای از ابزار آلات سنگی و استخوان های انسان از دوره های پارینه سنگی در ایران را شامل می شود.



مسجد عماد الدوله: این مسجد یكی از باشكوه ترین مساجد قاجاریه شهر كرمانشاه می باشد كه در سال 1285 هجری قمری ، توسط امامقلی میرزا عماد الدوله ، والی غرب در بازار زرگرها شناخته شده است. این مسجد دارای صحن مركزی است كه در پیرامون آن حجره هایی برای سكونت طلاب علوم دینی ساخته شده كه طبق وقف نامه با شرایط خاصی باید در آن ساكن بشوند و به تحصیل اشتغال بورزند. پس از بنای این مسجد بانی آن یكی از دربهای حرم حضرت علی « ع » را به كرمانشاه آورد و در مسجد نصب كرد و به جای آن دری از نقره وقف آستانه علوی نمود. این درگاه امروز در مدخل مسجد و بازار زرگرهت قرار گرفته و به « قاپی شاه نجف » شهرت دارد . این درگاه چوپی متعلق به دوره صفویه است. این بنا به واسطه ایوان های كاشی كاری شده كه دارای رسم بندی های زیبایی می باشد و همچنین برج ساعت در ضلع شمالی آن از جمله مساجد شاخص استان می باشد.



- معبد آناهیتا

معبد آناهیتا در داخل شهر كنگاور با مصالح سنگ لاشه ، بلوك های سنگی تراش خورده و ملات گچ نیم كوب ساخته شده است . مورخین آن را معبدی برای الهه آناهیتا دانسته اند. آناهیتا ایزد بانوی آب های روان ، زیبایی ، فراوانی و بركت در دوران پیش از اسلام بوده است . عده ای از محققان این بنا را كاخی ناتمام برای خسرو پرویز معرفی كرده اند. بعضی نیز زمان ساخت آن را به اواخر سده دوم نسبت داده اند. برخی از مورخان نیز این معبد را به سه دوره هخامنشی اشكانی و ساسانی نسبت می دهند.



امامزاده ابراهیم: این بنا در شمال غرب معبد آناهیتا در شهر كنگاور قرار دارد. بنای قدیمی این امامزاده در زلزله سال 1336 شمسی تخریب و بعدها بنایی بزرگتر به جای آن ساخته شد. بنای فعلی تقریبا به همان شكل قدیمی ایجاد شده است. این بنا دارای صحن مركزی و گنبد آن از نوع گنبدهای دو پوسته می باشد. همچنین دارای دو مناره آجری بلند است.



پل كوچه: این پل در هفت كیلومتری شرق كنگاور ، در مسیر جاده كنگاور به تویسركان در روستای كوچه بر روی رودخانه خرم رود واقع شده است.

متاسفانه كتیبه ای بر روی بنا وجود ندارد تا زمان دقیق ساخت آن را مشخص نماید ولی با توجه به ساختار معماری و مقایسه آن با پل های صفوی به نظر می رسد متعلق به دوره صفوی است.

این پل دارای پنج طاق است كه با مصالح آجر سنگ و ملات گچ نیم كوب ساخته شده است.



حمام بزرگ: یكی از حمام های سه گانه فعلی كنگاور است كه در خیابان مطهری « فش » واقع شده از نظر وسعت ساخت بسیار معتبر می باشد. سربینه این حمام هشت ضلعی است و از آن صفه هایی كوچك در آورده اند.



تپه گودین: این محوطه تاریخی در دوازده كیلومتری جنوب شرقی كنگاور قرار دارد . ارتفاع این تپه از سطح زمینهای اطراف ، 30 متر و از سطح دریا 1400 متر می باشد. تپه گودین برای اولین بار 1961 میلادی شناسایی و در سال 1965 میلادی توسط « دكتر كایلر یانگ » مورد گمانه زنی قرار گرفت. در این تپه تاریخی هفت لایه به قدمتهای مختلف شناسایی شد كه قدیمی ترین طبقه متعلق به اواخر دوره سنگی است. بقایایی از قلعه و دژ مادی نیز در این تپه مشاهده شده است . آثاری نیز از دوره اسلامی در این تپه وجود دارد.



- گوردخمه های دربند صحنه:

این گوردخمه ها در بدنه كوه شوق علی واقع در شمال شهر صحنه و در منطقه زیبای دربند حجاری شده اند. گوردخمه برزگ در بیان اهالی محل به «قبر كیكاوس»، «فرهاد تراش» و «گور شیرین و فرهاد» معروف می باشد. ارتفاع گوردخمه از كف زمین 12 متر و درگاه اش به ابعاد 3 متر در 6 متر و عمقی 1/5 متری خودنمایی می كند و آثاری از دو ستون سنگی تخریب شده دیده می شود بر سر در ورودی نقش خورشید بالدار ایجاد و پس از عبور از ورودی كه دو تابوت سنگی در دو ضلع آن حفر كرده اند می رسیم راهرو میان دو تابوت به طبقه زیرین و اطاق دیگری هدایت می گردد كه قرینه قسمت فوقانی است كه شاید این مجموعه متعلق به اعضای یك خانواده باشد. ضمنا اثر مذكور تنها گوردخمه دو طبقه در كشور است كه تا بحال كشف گردیده است. گوردخمه با شماره ثبتی 148 در تاریخ 1310/10/15 به ثبت ملی رسیده است.

به فاصله 100 متری از گوردخمه بزرگ گوردخمه كوچك دیگری وجود دارد كه جهت آن به طرف شرق است . با توجه به این نوع تراش این گوردخمه ها شبیه به هم است می توان گفت كه هر دو همزمان ساخته شده اند و تعلق به دوره ماد می باشند راه دسترسی به این دخمه از طرف هتل رستوران شیرین و فرهاد دربند می باشد. این دخمه شبیه استودان می باشد.



- پل میانراهان

این پل در جنوب شهر میانراهان به سمت شهر تاریخی بیستون و روی رودخانه دینور آب ساخته شده است مصالح اصلی پل بلوك های سنگی تراش خورده آجر و ملات گچ نیم كوب است كه دارای سه دهنه و چهار پایه می باشد . با توجه به فرم و مصالح بكار رفته این پل در دوره شاه عباس صفوی ایجاد شده است.



- گوردخمه سرخ ده هرسین

در مسیر جاده دسترسی به گوردخمه های اسحاق وند قبل از روستای دهنو گوردخمه ای در سمت چپ جاده ، در سینه كوه ایجاد شده است كه از نظر فرم شبیه گوردخمه های اسحاق وند است . با توجه به فرم ، شكل و سبك آن باستان شناسان تاریخ آن را به دوره هخامنشی نسبت می دهند.



حوض سنگی « ساعت سنگی»: در داخل پارك شهر هرسین مجموعه آثاری از دوره ساسانی وجود دارد كه یكی از آنها حوضی است كه بخشی از آب چشمه هرسین وارد آن می شود. این حوض كه با سنگ ساخته شده دارای مخروط فواره مانندی در وسط آن است . سطح این مخروط شبیه ساعت به 12 قسمت تقسیم شده است . عده ای بر این باورند كه كاربری آن مانند ساعت بوده است و برخی نیز آن را فقط یك حوض سنگی می دانند.



گوردخمه های اسحاق وند: این آثار كه مسیر دسترسی آن در نزدیكی پل چهر ، از جاده بیستون به هرسین در ضلع شمال شرقی روستای دهنو از توابع شهرستان هرسین قرار دارد به صورت سه اتاقك است كه در كوره ایجاد شده و نقوشی بر روی یكی از آنها حجاری شده كه به « استودان » یا « استخوان دان » معروفند. در گذشته این گوردخمه ها را به دوره ماد نسبت می دادند ولی امروزه در مورد زمان ساخت آنها اختلاف نظرهایی وجود دارد و عده ای از باستان شناسان این سه گوردخمه را متعلق به دوره هخامنشی می دانند.



صفحه تراشیده شده هرسین: این صفحه در پارك كنونی شهر در دیواره كوه مشرف به پارك شهر ایجاد شده است . این دیواره كه همانند فرهاد تراش بیستون از آثار روزگار ساسانیان است به علل نامعلوم پس از صیقل دادن و تراش كوه ، نیمه كاره مانده است.



پل چهر: این پل در سه كیلومتری پلیس راه كرمانشاه به همدان در مسیر جاده هرسین بر روی رودخانه گامسیاب واقع شده است. این پل كه تاریخ ساخت آن به دوره قاجار باز می گردد دارای شش چشمه طاق است كه با ملات گچ و بلوك های سنگی تراش خورده ساخته شده است . در بدنه این پل ، بلوك هایی از سنگ بناهای قدیمی تر و همچنین سنگ قبرهای دوره اسلامی دیده می شود.



تخت شیرین: در سمت چپ ورودی روستای سرماج، شهرستان هرسین قطعه سنگی است كه به احتمال زیاد یك بلوك نیمه كاره از دوره ساسانیان است . این بلوك سنگی از دیرباز به گفته اهالی محل به « تخت شیرین » شهرت یافته است.



- بقعه مالك

این بقعه بر روی تپه ای در مركز شهر سنقر واقع شده است . این آرامگاه از نوع آرامگاه های برجی شكل كه دارای پلانی هشت ضلعی می باشد كه طول هر ضلع آن 5/3 متر است . در طبقه پایین این بقعه ، سردابه ای هشت ضلعی وجود دارد كه پوشش آن گنبدی است . بخش تحتانی ، یعنی سردابه آرامگاه به وسیله سنگ های تراشیده چیده شده ولی قسمت فوقانی آن با آجر ساخته شده است. در هر یك از اضلاع این آرامگاه ، طاق نماهایی قرار دارد كه هر یك از آن ها دارای قوس جناغی است. داخل این طاق نماها به وسیله طرح های هندسی آجر كاری شده تزیین شده است. همچنین لچكی طاق نماها نیز با كاشی های فیروزه ای یك رنگ تزیین شده است. این آرامگاه دارای گنبدی آجری است . در سال های گذشته از داخل سردابه این آرامگاه تعداد 25 تابوت چوبی ساده به دست آمده كه داخل تابوت ها اجسادی قرار داشتند كه به شیوه اسلامی دفن شده بودند. متاسفانه كتیبه ای در بنا وجود ندارد تا با اطمینان بتوان زمان دقیق ساخت این بنا را مشخص نمود ولی با توجه به ساختار معماری و پلان آن ، به نظر می رسد كه این بنا متعلق به دوره ایلخانی باشد.



- گور دخمه روانسر

این گوردخمه در داخل شهر روانسر قرار دارد . داخل گوردخمه بصورت فضای مستطیل شكل است و در نمای ورودی آن نقوشی حجاری شده است كه سطح آن تقریبا محو است . باستان شناسان تاریخ این اثر را به دوران هخامنشی نسبت می دهند .



- مسجد جامع پاوه

مسجد جامع پاوه یكی از مساجد قدیمی استان كرمانشاه است كه در شمال شهر پاوه واقع شده است . بنای مسجد به صدر اسلام و زمان فرزند خلیفه دوم عبداله ابن عمر و با سبك مسجد النبی بازسازی گردیده است این مسجد هر ساله شاهد برگزاری مراسمات باشكوه از جمله میلاد پیامبر و هر هفته پذیرای سیل نمازگزاران در روز آدینه می باشد.



- غار دست كند خالو حسین « میگوره »

غار دست كند خالو حسین واقع در بخش باینگان نزدیك شهر بانه وره واقع در منطقه گردشگری ، میگوره است .



- موزه مردم شناسی پاوه

طرح این موزه در مرداد 1387 در جنب كتابخانه ارشاد اسلامی شهر پاوه به اجرا درآمد و بطور كلی آداب و سنن ، ابزار و ادوات و شیوه زندگی سنتی مردم این شهرستان را در معرض نمایش قرار داده است.



- آتشكده پلنگرد

آتشكده پلنگرد مربوط به دوره ساسانی كه در بخش حمیل و داخل بافت روستای پلنگرد قرار دارد كه در سال 1391 كاوش شده است. ابعاد آن 16/5 در 16/5 متر. این بنا شامل چهار جرز كه گنبد بر روی آن قرار داشته و راهرو طواف در اطراف گنبد و پایه آتشدانهای گچبری شده و همچنین دارای دو استودان به صورت صندوقچه گچبری شده با نقش درخت نخل یكی از بزرگترین آتشكده های استان كرمانشاه می باشد.



- آتشكده شیان

این آتشكده در 3 كیلومتری روستای قلعه شیان از توابع دهستان شیان ، بخش حمیل ، شهرستان اسلام آباد غرب واقع شده كه در سال 1384 توسط هیاتی از سوی سازمان میراث فرهنگی با هدف نجات بخشی از آثار تاریخی محدوده سد مخزنی شیان مورد كاوش قرار گرفت. آتشكده مورد بحث به ابعاد 5/14 * 5/14 متر است كه با استفاده از مصالح لاشه سنگ و ملات گچ ساخته شده است. این چهار تاقی همانند سایر چهارتاقی های هم عصر خود از چهار پایه مكعب مستطیل جدا از هم تشكیل شده كه در زمان خود تاقهایی از دو سو آنها را به یكدیگر مرتبط كرده و گنبدی مدور اجزا این مجموعه را به هم پیوند می داده است . در محل تلاقی اجزا داخلی این پایه ها ، گوشه هایی به طول و عرض متوسط 70 سانتی متر ایجاد شده كه در سطوح بالاتر ، در داخل آنها گوشواره پایه گنبد قرار می گرفته است. در داحل فضای پایه ها ، ورودی هایی در چهار جهت اصلی قرار دارد كه همانند بسیاری از چهارتاقی های دوره ساسانی به راهروی طواف پشت جرزها مرتبط می شوند. در ضلع شمالی این چهارتاقی ، اتاقی به ابعاد 5/14 * 75/3 قرار دارد . به عقیده كاوشگر این آتشكده طی چهار مرحله ساخته شده كه مرحله اول تا سوم متعلق به دوره ساسانی و مرحله چهارم مربوط به اوایل دوره اسلامی است.



- آتشكده میل میله گه

چهارتاقی معروف به میل میله گه در روستای سیاه سیاه میله گه باباخان از توابع دهستان حومه جنوبی بخش مركزی شهرستان اسلام اباد غرب واقع شده است. این چهار تاقی به فاصله 100 متری شرق روستای مذكور و بر فراز پشته ای كم ارتفاع از سنگهای ماسه ای ، مشرف به زمینهای كشاورزی پست اطراف ساخته شده است. این چهار تاقی یكی از آتشكده های دوره ساسانی است كه همانند بسیاری از آتشكده های آن زمان با مصالح لاشه سنگ و ملات گچ ساخته شده است . چهار تاقی مذكور كه هسته اصلی باقی مانده از بنای بزرگتری است ، متشكل از چهار جرز سنگی در ابعاد مختلف می باشد كه پیرامون آن را راهرو طوافی احاطه كرده است . در داخل این آتشكده سكویی جهت قرار گرفتن آتشدان و تعدادی پایه گچی و سنگی قرار دارد كه در نوع خود منحصر به فرد می باشند.



- تپه چغاگاوانه

تپه چغاگاوانه با ارتفاعی حدود 25 متر در وسط شهر اسلام آباد غرب بین خانه های مسكونی در شمال رودخانه برف آباد قرار دارد كه یكی از كهن ترین میراث این سرزمین است.



- مجموعه قلعه یزدگرد

نام مجموعه تاریخی و فرهنگی قلعه بزدگرد در روستای زرده از توابع بخش مركزی شهرستان دالاهو برگرفته از قلعه ای به همین نام بر روی یكی از قلل مرتفع دالاهو و مشرف بر این مجموعه تاریخی گرفته شده است. این مجموعه از چندین بنای محصور در پناه دیواری به قطر حدود 4 متر و مرتفع متشكل از برجهای پشتیبان ، اتاقهای نگهبانی و مزغل های پیكانی شكل جهت استقرار تیراندازان مدافع تشكیل شده است. بنای قلعه موسوم به یزدگرد ، برج آشیاب ، برج نقاره خانه ، آشپزگاه ، دیوار دفاعی پیوسته پیرامونی مجموعه ، دروازه زندان ، كاكا كشتیه ، اتسكده قلعه داور ، محوطه گچ گنبد ، جای دار ، هشتره و تپه رش از جمله بناهای اصلی تشكیل دهنده مجموعه قلعه یزدگرد هستند.

از نظر تاریخی این مجموعه در اواخر دوران اشكانی ساخته شده و در زمانهای بعد نیز به طور مستمر مورد استفاده بوده است. دسترسی به این مجموعه با طی 18 كیلومتر از مسیر سه راهی ریجاب به سرپل ذهاب امكان پذیر است.


- بنای جای دار
این محوطه بین باغ های روستای « زرده » قرار دارد . آثار بر جای مانده در این محوطه نوعی استحكامات دفاعی با دیوارها و برج های تعبیه شده در آن را نشان می دهد. این بنا احتمالا تركیبی از دژ قاعه برای كل محوطه بوده است.



- مسجد عبداله ابن عمر

در محل روستایی قدیمی و متروك در انتهای دره زیبای شالان مسجدی قرار دارد كه با توجه به ویژگیهای معمارانه آن و مطالعات صورت گرفته از نخستین مساجد ساخته شده در ایران است. این مسجد با تك مناره موجود بر آن احتمالا همزمان با فتوحات اولیه مسلمانان در صدر اسلام و به وسیله نخستین مسلمان وارد شده به ایران احداث شده است. دسترسی به مسجد از طریق كوچه باغهای زیبای بالا دست روستای شالان امكان پذیر است.


- مقبره ابودجانه

مجموعه قبرستان و مقبره ابودجانه در نزدیكی ریجاب از توابع شهرستان دالاهو قرار دارد. این آرامگاه بنایی است چهارضلعی با گنبدی مخروطی بر فراز آن ساخته شده از لاشه سنگ و ملات گچ نیم كوب ، مقبره منسوب به ابودجانه از اصحاب پیامبر اكرم «ص» است كه در میان جمیع اهالی شهرستان دارای احترام خاص و بالایی است . در ضلع جنوبی این محل مقبره ای دیگر با سنگ قبر حجاری شده زیبایی قرار دارد.

در پیرامون مقبره ابوجاذبه قبرستانی وسیع و قدیمی با انواع مختلفی از سنگ قبرهای رایج در منطقه وجود دارد كه در كنار قبور خانوادگی پراكنده در مجموعه ، نشانه ها « كیل قبر » آجری و سنگی ایجاد شده بر فراز قبور ، تنوع نقشی و نقش مایه های گوناگون حجاری شده بر روی سنگ قبور مردان و زنان نشانگر متنوع ترین سنتهای موجود در این زمینه در منطقه است.


- بقعه احمد بن اسحاق
این بنا در شهر سرپلذهاب واقع است مقبره آن را به احمد بن اسخاق یكی از محدثین معروف شیعه نسب شیعه نسب داده اند كه در سال 25 هجری قمری در این شهرستان دار فانی را وداع گفته است.بنای این مقبره در دوران معاصر با معماری سنتی به شكل زیبایی ساخته شذه است.



- پاطاق « طاق گرا »

این بنا در مسیر جاده كرند به سرپل ذهاب سمت چپ سه راهی ریجاب واقع شده است . بنای طاق گرا با سنگ تراشیده شده و ملات گچ ساخته شده است . برای این بنا كار كردهای متفاوتی چون توقف گاه موكب شاهی ، اریكه سلطنتی پاسگاه مرزی ، بنای یاد بود یك پیروزی و .. ذكر شده است . با توجه به ساخت آن برخی آن را متعلق به دوره اشكانی و عده ای آن را مربوط به دوره ساسانی می دانند.



- زیج منیژه

این اثر در تنگ پاطاق در محل روستای پاتاق در مسیر جاده ساسانی كرمانشاه به خسروی واقع شده است . بنای مذكور با مصالح سنگ لاشه و ملات گچ نیم كوب ایجاد شده است و بدنه اصلی بنا و طاقهای آن هنوز پابرجاست . به نظر می رسد این بنا در دوره ساسانی ایجاد شده است.



- نقش برجسته آنوبانی نی « دوره لولوبی ها »

این نقشه برجسته كه در شهر سرپل ذهاب واقع است تصویر پادشاه آنوبانی نی است كه شش اسیر آن را حمل می كنند و شاه نیز یك پای خود را بر روی سینه دشمن شكست خورده قرار داده است و در یك دست كمان و در دست دیگر تبری دارد و در مقابل او نیز الهه نی نی حجاری شده است بطوریكه در یك دست دو اسیر و به بند كشیده شده و در دست دیگر حلقه قدرت را به شاه هدیه می كنند. كتیبه ای به زبان اكدی وجود دارد كه به معرفی این نقش می پردازد و با توجه به این كتیبه ، تاریخ نقش خود را به سال 2200 قبل از میلاد نسبت می دهند.

متن كتیبه به این شرح است : « آنو پادشاه لولوبرم تصویر خویش و تصویر نی نی را بر كوه بادیر نقش كرد آن كس كه این لوح را محو كند به نفرین و لعنت آن ، آنونوم ، بل ، بلیط ، رامان ، ایشتار ، سین و شمش گرفتار باد و نسل او بر باد رود. »



- گوردخمه دكان داوود

در سه كیلومتری شهر سرپل ذهاب در مسیر سه راهی سرپل ذهاب به انزل سمت چپ جاده گوردخمه در دامنه كوه به چشم می خورد كه بصورت زیبایی حجاری شده است . در ورودی این گوردخمه تصویر یك شخصی به چشم می خورد كه برسمی در دست دارد. به احتمال زیاد در حال انجام مراسم مذهبی می باشد. باستان شناسان این گوردخمه را به دوره هخامنشی نسبت می دهند.



- گوردخمه دیره

این گوردخمه كه در نزدیكی روستای دیره گیلانغرب قرار دارد و بصورت اطاقك كوچكی در دل كوه ایجاد شده است . باستان شناسان این گوردخمه را مربوط به دوره ماد می دانند.



- قلعه « قلاء»

این قلعه در مركز شهر گیلانغرب واقع شده است . به طوری كه اگر از خیابانهای شهر گذری داشته باشیم تپه نسبتا بزرگی دیده می شود كه از میان خانه ها و مغاره های اطراف قد برافراشته و نظر هر رهگذری را به عظمت خود جلب می نماید . ارتفاع این تپه به اندازه ای است كه بر تمام شهر اشراف دارد.

در جبهه شرقی تپه نیز پله هایی جهت دسترسی بر فراز آن احداث گردیده است. به دلیل عدم انجام فعالیت باستان شناختی تشخیص دقیق دوره های آن بر ما پوشیده می باشد. انبوه سفالهایی متعلق به دوران تاریخی و همچنین آثار تاریخی با مصالح قلوه سنگ بر سطح و بدنه تپه نمایان است.



- سراب مورت

سراب مورت و محوطه ی تاریخی آن ، اصلی ترین جاذبه ی گردشگری شهرستان گیلانغرب است. محوطه ی تاریخی سراب مورت در پنج كیلومتری شرق شهرستان گیلانغرب در استان كرمانشاه و در حاشیه ی روستای سراب واقع شده است. نام این محوطه برگرفته از سراب خروشان و بوته های مورتی است كه اطراف این محوطه ی تاریخی روییده اند.



- عمارت خسرو

در نزدیكی آتشكده چهارقاپی قصر شیرین ضلع شمالی شهر ، بنایی به وسعت تقریبی سه هكتار واقع شده است. این بنا به صورت دو طبقه با مصالح سنگ لاشه ایجاد شده است كه عده ای عقیده دارند این كاخ مربوط به دوره ساسانی و زمان پادشاهی خسرو دوم « خسرو پرویز» است.



- آتشكده چهارقاپی

این بنا با توجه به فرم معماری كه دارد دارای چهار ورودی در اطراف خود است. پلان بنا مربع شكل بوده كه با ملات گچ و لاشه سنگ ساخته شده است. بنا در گذشته دارای گنبد آجری بوده كه تخریب شده است. باستان شناسان بر این عقیده اند كه این بنا آتشكده ای مربوط به دوران ساسانیان می باشد.



- كاروانسرای قصر شیرین

این كاروانسرا از جمله كاروانسراهای مسیر عتبات عالیات است كه با مصالح آجر و سنگ لاشه در دوره صفوی در شهر قصرشیرین بنا شده است. این كاروانسرا به صورت چهار ایوانی بوده كه در سال 1386 توسط سازمان میراث فرهنگی استان مرمت آن انجام شده است و یك بخش آن به موزه مردم شناسایی قصرشیرین تبدیل شده است.



- بان قلعه

بنای معروف به بان قلعه یا قلعه خسرو پرویز كه در داخل شهر قصرشیرین قرار دارد مربوط به دوره اشكانیان می باشد كه به عنوان یكی از آثار ملی ایران به ثبت رسیده است. این بنا بصورت سكوی مربع شكلی به ابعاد 145*145 متر است كه در بالای آن مجموعه ای از واحد های ساختمانی احداث شده است. راه دسترسی به این واحدها از طریق پلكانی است كه در ضلع شمالی بنا واقع شده است.



- گنبد صوفی

آرامگاهی است احتمالا از دوره قاجاریه كه با مصالح بناهای عمارت خسرو و چهار قاپی ساخته شده است.