اسناد ملی و میراث مكتوب؛ حافظه تاریخی و معرفتی یك ملت
پیشینه سند‌های نوشتاری در ایران به دوران ماد‌ها و هخامنشیان می‌رسد. زیربنای ساختار‌های اداری در زمان هخامنشیان، "بایگانی سلطنتی" بود كه رئیس آن از مقامات بزرگ كشوری به شمار می‌رفت و مكاتبات پادشاهی را رد و بدل می‌كرد. به ویژه او فرمان‌های شاه را به سراسر كشور می‌رساند. ایرانیان آن زمان با ساخت لوحه‌های گلی و نوشت افزار‌های چرمی و پاپیروس آشنا بودند و از آن‌ها در كار‌های بازرگانی و اداری بهره برداری می‌كردند. افزون بر صد‌ها لوحه گلی و نوشت افزارها، نامه‌های چندی از هخامنشیان بجا مانده است. این نامه‌ها كه به دلایل نامعلومی به مقصد نرسیده، حاوی دستور‌هایی به افراد مختلف بوده و در سال‌های 410 تا 411 پیش از میلاد نوشته شده است. سازمان‌های بایگانی ایران در بابل، اكباتان، شوش و دیگر شهر‌ها وجود داشته است.
پس از یورش اسكندر به ایران، یونانیان و رومیان با بنیاد‌ها و سند‌های اداری ایرانیان، آشنا شدند و آن‌ها را انتقال دادند. شماری از سند‌های ملی هم در آتش سوزی لشكریان اسكندر از میان رفت. در دوران تاریخی ایران پس از اسلام نیز بسیاری سند‌های تاریخی و فرهنگی ایران در جنگ‌ها از میان رفتند و برخی بر جای ماندند. در دوره‌های صفویه، افشاریه، زندیه و قاجار نیز رونوشت امور مالی و نامه‌ها و اسناد دولتی در دفتر‌های ویژه‌ای ثبت می‌شد. مانند "انبار دفترخانه دیوان اعلا" دوران صفوی كه در عمارت چهلستون قرار داشت.
از زمان ناصرالدین شاه، افزون بر دستگاه نگهداری اسناد دربار، اسناد سیاسی در وزارت خارجه و اسناد مالی در دستگاه میرزا یوسف خان مستوفی الممالك گردآوری می‌شد. اما روش درستی برای نگهداری اسناد و نوشته‌ها نبود. سرانجام در سال 1278 خورشیدی وزارت خارجه به روش بایگانی اروپایی ها، بایگانی خود را آراسته كرد.
پس از انقلاب مشروطه و در سال‌های 1280 تا 1309 كار‌هایی برای بایگانی نوین با كمك گروه‌های فرانسوی و بلژیكی انجام شد. سرانجام در اردیبهشت 1309 كانون مركزی برای نگهداری اسناد دولتی به تصویب هیات وزیران رسید و در سال 1345 مجلس لایحه تاسیس «سازمان اسناد ملی ایران» را تصویب كرد. همچنین در اردیبهشت 1349 مجلس شورای ملی، قانون سازمان اسناد ملی ایران را به تصویب رساند. بدین سان مقدمات پایه گذاری آرشیو ملی ایران به عنوان پاسدار فرهنگ و هویت تاریخی كشور پدید آمد.
در تقویم جهانی، 19 ژوئن (29 خرداد) روز جهانی آرشیو است كه نشان از اهمیت اسناد و میراث مكتوب دارد. این موضوع بیانگر آن است كه همه كشور‌ها به میراث مكتوب خود اهمیت می‌دهند. سازمان اسناد ملی ایران نیز یكی از اعضای شورای جهانی آرشیو (ICA) است.
