مهمترین اثر نظامی «پنج گنج» یا «خمسه» است. دیوان اشعار او مشتمل بر قصاید، غزلیات، قطعات و رباعیات است. وی بین سالهای 599 تا 602 هجری قمری وفات یافت.
تو ملك پادشاهی را بدست آر
كه من باشم اگر دولت بود یار
گرت با من خوش آید آشنائی
همی ترسم كه از شاهی برآئی
و گر خواهی به شاهی باز پیوست
دریغا من كه باشم رفته از دست
جهان در نسل تو ملكی قدیم است
بدست دیگران عیبی عظیم است
جهان آنكس برد كو برشتابد
جهانگیری توقف برنتابد
همه چیزی ز روی كدخدائی
سكون برتابد الا پادشائی
اگر در پادشاهی بنگری تیز
سبق برده‌است از عزم سبك‌خیز
جوانی داری و شیری و شاهی
سری و با سری صاحب كلاهی
ولایت را ز فتنه پای بگشای
یكی ره دستبرد خویش بنمای
بدین هندو كه رختت راگرفته است
به تركی تاج و تختت را گرفته است
به تیغ آزرده كن تركیب جسمش
مگر باطل كنی ساز طلسمش
كه دست خسروان در جستن كام
گهی با تیغ باید گاه با جام
ز تو یك تیغ تنها بر گرفتن
ز شش حد جهان لشگر گرفتن
كمر بندد فلك در جنگ با تو
دراندازد به دشمن سنگ با تو
مرا نیز ار بود دستی نمایم
وگرنه در دعا دستی گشایم
نظامی
